21 Μαϊου 2006
Δύο λέξεις στην εποχή μας
του Ευ. Βενιζέλου
Υποστηρίζω πάντα ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να είναι η προοδευτικότερη και φιλολαϊκότερη (και με την έννοια αυτή η αριστερότερη) δυνατή εκδοχή ενός μεγάλου πολυσυλλεκτικού και πλειοψηφικού κόμματος εξουσίας. Η αριστερή πρόθεση, από τη μια μεριά και η πλειοψηφική στόχευση από την άλλη, ορίζουν και οριοθετούν την ιδεολογική ταυτότητα, το πολιτικό εύρος και τη στρατηγική κάθε παρόμοιου ευρωπαϊκού κόμματος.
* Προσπαθώ, επίσης, πολύ συχνά να εξηγήσω ότι για το μέλλον και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής, άρα και της ελληνικής οικονομίας μέσα στις σημερινές συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας έχει ιδιαίτερη σημασία να γίνει ευρύτερα δεκτό ότι το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, ως μοντέλο ανάπτυξης και ως θεσμικό, πολιτικό και πολιτιστικό κεκτημένο, δεν είναι ένα βαρίδι που απομυζά πόρους, ανακόπτει την ανάπτυξη, αποκλείει τη δημοσιονομική σταθερότητα και διαταράσσει τις μακροοικονομικές ισορροπίες. Αλλά ότι αντίθετα, μπορεί να είναι στοιχείο του πυρήνα του ευρωπαϊκού μεταβιομηχανικού μοντέλου ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Στοιχείο που παράγει εθνικό πλούτο και ανοίγει νέα κοιτάσματα απασχόλησης.
* Με αφορμή, τέλος, την ελληνική εμπειρία της περιόδου που άρχισε με τις εκλογές του Μαρτίου του 2004, βρέθηκα και εγώ πολλές φορές στην ανάγκη να τονίσω ότι δεν υπάρχει μια δήθεν ουδέτερη μεταρρυθμιστική στρατηγική. Οτι η μεταρρύθμιση όπως και ο εκσυγχρονισμός έχουν πάντοτε πρόσημο: θετικό ή αρνητικό, προοδευτικό ή συντηρητικό. Σημασία έχει, συνεπώς, το αν πίσω από κάθε πολιτική και θεσμική πρωτοβουλία (για τις εργασιακές σχέσεις, το κοινωνικοασφαλιστικό ζήτημα, τις φορολογικές κλίμακες, το εύρος του δημόσιου τομέα, την εκπαίδευση, την υγεία, τον πολιτισμό κ.ο.κ.) υπάρχει μια συνολική αντίληψη για την κοινωνική συνοχή και τις προοπτικές της: Μια συνολική αντίληψη για τους πολίτες και την ποιότητα ζωής τους. Μόνο με τέτοια κριτήρια μπορεί να ελεγχθεί η αξιοπιστία των δηλώσεων πολιτικής αυτοτοποθέτησης, που φλερτάρουν επίμονα με το «κοινωνικό κέντρο» ή το «μεσαίο χώρο». Ή άλλων δηλώσεων που στρέφονται πάντοτε γύρω από τους μη προνομιούχους, την ανισότητα και την ανασφάλεια.
* Τα τρία αυτά θέματα -ως δείγματα πάρα πολλών άλλων εξίσου ή και περισσότερο κρίσιμων- συγκροτούν κατά βάθος το κίνητρο για την έκδοση του βιβλίου αυτού.
Πίσω από όλα αυτά τα ερωτήματα για τη συλλογική αυτοσυνειδησία και την πολιτική ταυτότητα του ΠΑΣΟΚ, για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και το μέλλον του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, για τη στρατηγική των μεταρρυθμίσεων κ.ο.κ. βρίσκεται πάντα το επίμονο ερώτημα αν ισχύει σήμερα και είναι λειτουργική και ευανάγνωστη η διάκριση αριστεράς και δεξιάς. Τι είναι αυτό που προσδιορίζει την μία και την άλλη στάση. Σημαίνουν κάτι οι επίμονες αυτές έννοιες με δεδομένες τις νέες προκλήσεις της εποχής μας.
* Πράγματι, επί δύο και πλέον αιώνες η ιδεολογική και πολιτική τυπολογία κυριαρχείται από τη διάκριση αριστεράς - δεξιάς σε σχέση με την οποία προκύπτει και η έννοια του κέντρου.
Παρ' ότι στη συνείδηση της ευρείας κοινής γνώμης οι έννοιες αριστερά και δεξιά θεωρούνται απαξιωμένες και ξεπερασμένες, χωρίς αυτές και άρα χωρίς την έννοια του κέντρου που είναι απολύτως συναρτημένη με αυτές δεν μπορεί να προσδιοριστεί το ιδεολογικό και πολιτικό φάσμα, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
* Βέβαια, η διάκριση αριστεράς και δεξιάς επί πάρα πολλές δεκαετίες παρέπεμπε ουσιαστικά στη συσχέτιση των δύο κορυφαίων πολιτικών εννοιών, που είναι η ελευθερία και η ισότητα.
Αφής στιγμής στις δύο αυτές έννοιες άρχισαν να προστίθενται άλλες κρίσιμοι παράμετροι, όπως η ανάπτυξη, η δημοσιονομική σταθερότητα, η μικροοικονομική ισορροπία, η απασχόληση, η οικολογική ευαισθησία και η αειφορία, η ασφάλεια κ.ο.κ., η διάκριση δεξιάς-αριστεράς έχασε την αρχική καθαρότητά της, όχι όμως την αξία της.
Σε τελική ανάλυση, όλες οι κρίσιμες παράμετροι μιας πολιτικής στάσης και επιλογής μπορούν να τοποθετηθούν στον άξονα της ελευθερίας ή στον άξονα της ισότητας και άρα να προβληθούν ως σημεία πάνω στον άξονα αριστεράς-δεξιάς.
* Οι πολιτικές και οι ιδεολογίες των αποχρώσεων έχουν όμως ένα διαρθρωτικό μειονέκτημα σε σχέση με τις πολιτικές και τις ιδεολογίες των αδρών γραμμών.
Ουσιαστικά πρόκειται για την σύγκρουση ανάμεσα στην αγωνία του υπεύθυνου πολιτικού λόγου και την μακαριότητα της απλούστευσης και της δημαγωγίας. Η διάκριση αυτή είναι στις μέρες μας εξίσου κρίσιμη, ή μάλλον κρισιμότερη από τη διάκριση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς.
* Ο αστερισμός των ιδεών της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής αριστεράς -πολιτικός χώρος που στην Ελλάδα θα προσδιοριζόταν ίσως καλύτερα με τον όρο κεντροαριστερά- ήταν πάντα πλούσιος σε αποχρώσεις. Κάθε όμως πολιτική πρόταση που προσθέτει κριτήρια και αποχρώσεις στο αρχαϊκό δίπολο, που συγκροτεί από τη μια μεριά ο ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός και από την άλλη μεριά η κακή ανάμνηση του υπαρκτού σοσιαλισμού, έχει να αντιμετωπίσει πολλές αντιστάσεις. Ο εκάστοτε «τρίτος δρόμος» είναι πάντα δύσκολο να χαραχτεί, ακόμη και όταν ο δεύτερος έχει κλείσει οριστικά.
* Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως η αριστερά (συμπεριλαμβανομένης και της κεντροαριστεράς) και ιδίως η ευρωπαϊκή σοσιαλιστική αριστερά, ήταν και είναι πάντα μια ιδεολογική και πολιτιστική επεξεργασία, μια «εκλέπτυνση», που αντιτάσσεται στη φυσική ροπή.
Η φυσική όμως ροπή δεν είναι τίποτα άλλο από την διαρκή αμφισβήτηση της ελευθερίας, δηλαδή του πολιτικού φιλελευθερισμού και της κοινωνικής ανεκτικότητας και την διόγκωση των ανισοτήτων σε όλα τα επίπεδα και σε όλα τα πεδία.
* Αρα αριστερό είναι οτιδήποτε ανθίσταται σε αυτή τη φυσική ροπή, που κατά καιρούς εμφανίζεται με τη μορφή του αυτονόητου και της μονοδιάστατης σκέψης.
Τώρα που η συζήτηση στη χώρα μας εστιάζεται σε θέματα όπως το μεταβιομηχανικό μοντέλο ανάπτυξης, το διανοητικό κεφάλαιο, ο χρόνος εργασίας, οι εργασιακές σχέσεις και η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, δηλαδή στον ίδιο τον πυρήνα των παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων, ελπίζω η διάκριση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς, στην πιο ολοκληρωμένη και νεωτερική της μορφή, να φανεί και πάλι ενεργός και χρήσιμη. 
*Άρθρο Ευ. Βενιζέλου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 21 Μαΐου 2006, απόσπασμα από τον πρόλογο του ομότιτλου βιβλίου «Δύο λέξεις -Αριστερά-Δεξιά στην εποχή μας;» του Ευάγγελου Βενιζέλου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πόλις».
