Αθήνα, 25 Ιουνίου 2018
Δήλωση Ευάγγελου Βενιζέλου
Πληθαίνουν οι δημοσιογραφικές πληροφορίες για τα σχέδια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ σχετικά με την επικοινωνιακή και εργαλειακή χρήση του Συντάγματος και της κορυφαίας συντεταγμένης διαδικασίας της αναθεώρησης προκειμένου να διαμορφώσει τεχνητές πολώσεις και να συγκαλύψει το επίδικο αντικείμενο που είναι η βλάβη που έχει προκαλέσει και προκαλεί στη χώρα και η υπονόμευση του μέλλοντός της. Υπονόμευση δημοσιονομική, αναπτυξιακή, θεσμική.
Έχω κρούσει εδώ και πολύ καιρό τον κώδωνα του κινδύνου για τις συνθήκες εκβιασμού των θεσμών και υποβάθμισης της αυστηρότητας του Συντάγματος που θα επιχειρήσει να διαμορφώσει η κυβέρνηση καθοδόν προς τις εκλογές, καταστρατηγώντας την αναθεωρητική διαδικασία μέσω δημοψηφίσματος για «δημοφιλή» θέματα και καλλιεργώντας την εσχάτη μορφή λαϊκισμού που είναι ο συνταγματικός λαϊκισμός.
Αθήνα, 9 Ιουνίου 2018
Ευάγγελου Βενιζέλου
Σχέσεις εθνικού Συντάγματος, ΕΣΔΑ και ενωσιακού δικαίου ως προς την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπό συνθήκες οικονομικής κρίσης*
Είναι μεγάλη μου τιμή το γεγονός ότι η αγαπητή συνάδελφος και φίλη Τζούλια Ηλιοπούλου -Στράγγα μου ζήτησε να μετάσχω στην παρουσίαση αυτού του εμβληματικού και επιβλητικού έργου που μόλις κυκλοφόρησε με τίτλο «Γενική Θεωρία των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων» και υπότιτλο «Όψεις της πολυεπίπεδης προστασίας στον ευρωπαϊκό χώρο».
Μας συνδέουν πολλά με την συγγραφέα, ομότεχνο, φίλη, αμοιβαία εκτίμηση – θέλω να πιστεύω – αλλά και πολύ θερμά αισθήματα φιλίας. Συνειδητοποίησα τώρα, κατά τη διάρκεια του χαιρετισμού του αγαπητού Δημήτρη Παντερμανλή, ότι μας συνδέει και κάτι ακόμη που αφορά τον χώρο αυτό, το Μουσείο της Ακρόπολης. Έχω αφιερώσει ένα σημαντικό μέρος της υπουργικής μου διαδρομής στο να καταστεί εφικτή η ανέγερση του μουσείου αυτού και έτσι να πραγματοποιηθεί ένα όνειρο της Μελίνας που συνδεόταν εξαρχής στενά με το αίτημά μας για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Και η ύπαρξη του μουσείου αυτού είναι το πιο απτό, το εμπράγματο επιχείρημα για την ανάγκη της επιστροφής των λεγομένων μαρμάρων και την συνένωσή τους, εδώ, στον εκθεσιακό χώρο που αναδεικνύει τα κενά. Χαίρομαι πραγματικά γιατί η Τζούλια Ηλιοπούλου Στράγγα επί χρόνια προσφέρει τις υπηρεσίες της στο ίδρυμα αυτό ανεξαρτήτως της ειδικότερης νομικής μορφής του φορέα, και βέβαια θέλω να ευχαριστήσω με την ευκαιρία αυτή τον Δημήτρη Παντερμανλή για την αφοσίωσή του και το έργο του το οποίο έχει διεθνώς αναγνωριστεί.
15 Μαΐου 2018
Ευάγγελος Βενιζέλος
Η εθνική νομοθεσία εφαρμογής των μνημονίων συνιστά δίκαιο της ανάγκης ;*
Ο καθηγητής Α-Ι.Δ. Μεταξάς το 1970 ήταν ένας νέος επιστήμονας που νομίζω ότι αμφιταλαντευόταν πολύ δημιουργικά ανάμεσα στο Δημόσιο Δίκαιο, το Συνταγματικό Δίκαιο ειδικότερα, και την πολιτική επιστήμη. Υπέβαλε τότε μια διδακτορική διατριβή, υπό καθεστώς δικτατορίας, για το δίκαιο της ανάγκης και τη διάσταση της νομολογίας μεταξύ Συμβουλίου της Επικρατείας και Αρείου Πάγου. Ένα κείμενο που στην πραγματικότητα υμνεί την έννομη τάξη, τη λειτουργία του Συντάγματος, τη Δημοκρατική Αρχή και τις δικαιοκρατικές εγγυήσεις.
Στο πρόσωπο του αείμνηστου Γεωργίου Δασκαλάκη βρήκε έναν πρόθυμο μέντορα προκειμένου αυτή η διδακτορική διατριβή να γίνει δεκτή όχι από τη Νομική Σχολή Αθηνών αλλά από το σημερινό Πάντειο Πανεπιστήμιο, και ίσως αυτό να οδήγησε τον νέο τότε Γιάννη Μεταξά στην επιλογή να ασχοληθεί με την πολιτική επιστήμη, στερώντας έτσι το δημόσιο δίκαιο από το διεισδυτικό και δημιουργικό μυαλό του και την εισφορά του, που πιστεύω ότι θα ήταν πάρα πολύ καινοτόμα.
Αθήνα, 26 Μαρτίου 2018
ΤΑ ΝΕΑ, Ευάγγελος Βενιζέλος
Σύνταγμα χωρίς ιστορική μνήμη δεν υπάρχει
Η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι η κατεξοχήν συναινετική διαδικασία που απαιτεί όχι μόνο να συγκεντρωθεί αυξημένη πλειοψηφία, αλλά να υπάρχει κλίμα συναίνεσης για μεγάλη περίοδο που περιλαμβάνει τις σχετικές συζητήσεις και ψηφοφορίες σε δυο διαδοχικές Βουλές και στις εκλογές που μεσολαβούν. Αυτό συμβαίνει γιατί η Δημοκρατία, λόγω εκλογικού κύκλου, υποτάσσεται σε συγκυριακές πολιτικές και νομοθετικές επιλογές και άρα πρέπει, στο επίπεδο του Συντάγματος, να διασφαλίζεται η σχέση Δημοκρατίας και Ιστορίας, να συμφωνούνται και να αποφασίζονται ρυθμίσεις με ορίζοντα μακρού ιστορικού χρόνου. Ακόμη και αν ορισμένες ρυθμίσεις είναι εσφαλμένες ή ξεπερασμένες, το βασικό είναι να διασφαλίζεται η λειτουργία του Συντάγματος ως θεμελίου και ως κορυφής της εθνικής έννομης τάξης. Και ως θεσμικού σημείου επικοινωνίας του εθνικού δικαίου με το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο που διεκδικούν σκληρά την ιδιότητα της νομικής υπεροχής από το Σύνταγμα.
Το Σύνταγμα όμως επιτελεί τη λειτουργία του αυτή όταν είναι αυστηρό, όταν οι συνταγματικές διατάξεις τροποποιούνται, αντικαθίστανται, καταργούνται, προστίθενται ή ερμηνεύονται αυθεντικά με ειδική αναθεωρητική διαδικασία, που είναι αισθητά δυσκολότερη από τη νομοθετική και δεσμεύεται όχι μόνο από διαδικαστικά αλλά και από ουσιαστικά όρια. Ένας σκληρός πυρήνας συνταγματικών διατάξεων και αρχών είναι μη αναθεωρήσιμος.
Αθήνα, 31 Οκτωβρίου 2017
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση που διοργάνωσε το Κέντρο Ευρωπαϊκού και Συνταγματικού Δικαίου και οι εκδόσεις Σάκκουλα, επ’ ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του Αθ. Παπαϊωάννου, Πολιτική και Δικαιοσύνη στη δίνη του Brexit (Σάκκουλας, 2017) με θέμα: «Πολιτική, δικαιοσύνη και τα διλήμματα του Brexit» (30.10.2017)*
Η πάρα πολύ ωραία εισαγωγή που έκανε ο κ. Σαρμάς και η εισήγηση που ακούσαμε από τον Βρετανό καλεσμένο μας διευκολύνουν πάρα πολύ τον δικό μου ρόλο, φαντάζομαι, και της κας Μπακογιάννη, γιατί όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με το ζήτημα που έχει τεθεί και που λύθηκε με τη ψήφιση σχετικού νόμου από το βρετανικό κοινοβούλιο.
Πριν, όμως, από αυτό θα ήθελα να συγχαρώ θερμά τον αγαπητό φίλο και συνάδελφο Θανάση Παπαϊωάννου για αυτό το επίκαιρο και ως εκ τούτου επικίνδυνο – γιατί όταν ασχολείται κανείς με τρέχοντα θέματα αναλαμβάνει κινδύνους – βιβλίο, το ιδιαίτερα έξυπνο και εύστοχο. Μας προσφέρει την πολύ επιμελημένη μετάφραση του κειμένου της απόφασης αυτής, που είναι μια επιτομή του βρετανικού συνταγματικού δικαίου, μια πολυσέλιδη και εξαιρετικά έγκυρη με τη μορφή της δικαστικής απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, επιτομή της ιδιορρυθμίας του βρετανικού συνταγματικού δικαίου και πάρα πολύ εύστοχα σχόλια, σχόλια τα οποία νομίζω ότι καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα της βρετανικής και της διεθνούς συζήτησης για το ζήτημα αυτό. Και, βεβαίως, θέλω να συγχαρώ και τις εκδόσεις Σάκκουλα και το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, το Ίδρυμα Τσάτσου, τον Ξενοφώντα Κοντιάδη, για την έκδοση του βιβλίου και να τον ευχαριστήσω για την πρόσκληση που μας απηύθυνε.
Αθήνα, 26 Ιουλίου 2016
Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην Ολομέλεια κατά τη συζήτηση για σύσταση Εξεταστικής Επιτροπής, σχετικά με τη διερεύνηση των αιτιών επιβολής τραπεζικής αργίας και κεφαλαιακών περιορισμών, υπογραφής του τρίτου Μνημονίου και ανάγκης νέας ανακεφαλαιοποίησης των πιστωτικών ιδρυμάτων.
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές, θα θυμάστε το κλίμα που επικρατούσε στη Βουλή μετά την πρώτη εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και το σχηματισμό της κυβέρνησης τον Ιανουάριο του 2015. Τότε, γεμάτος ενθουσιασμό ο ΣΥΡΙΖΑ και από δίπλα οι Ανεξάρτητοι Έλληνες είχαν ως προτεραιότητά τους τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο εντάχθηκε η χώρα στα Μνημόνια, τα επάρατα. Και φυσικά την ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση του «επονείδιστου» χρέους, του διαγραπτέου. Χθες ο κ. Τσίπρας οργάνωσε την κομματική του εκδήλωση για την πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος στο προαύλιο της Βουλής, ακολουθώντας με ένα χρόνο καθυστέρηση την αισθητική της κας. Κωνσταντοπούλου που είχε οργανώσει στο προαύλιο της Βουλής μεγάλη εκδήλωση εναντίον του «επονείδιστου» χρέους, υπέρ της διαγραφής του.
Αλλά, βλέπετε, οι μνήμες στοιχειώνουν το χώρο, γιατί τότε, όταν ήρθε προς συζήτηση η σύσταση της Εξεταστικής Επιτροπής για το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο, η σύσταση της Εξεταστικής Επιτροπής που λειτούργησε κάποιες εβδομάδες υπό την προεδρία του κ. Βίτσα, είχα πει, από αυτό εδώ το βήμα, ότι είναι καλοδεχούμενη κι εξαιρετικά χρήσιμη η Επιτροπή αυτή, γιατί θα μας δοθεί ευκαιρία μέσω της Επιτροπής αυτής να διερευνήσουμε όχι μόνο τί έγινε από την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ μέχρι το δεύτερο Μνημόνιο, αλλά και το πώς θα μπει η χώρα στο τρίτο Μνημόνιο! Κάτι που για εμάς ήταν προφανές, αλλά δεν είχε γίνει αντιληπτό από έναν μεγάλο αριθμό κυβερνητικών και κοινοβουλευτικών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ. Πιστεύω ότι το ήξερε όμως ο σκληρός και κλειστός ηγετικός πυρήνας της κυβέρνησης του κ. Τσίπρα που οδήγησε τα πράγματα συνειδητά στο παιχνίδι με τη φωτιά και τελικά στην πλήρη υποταγή.
Αθήνα, 26 Ιουλίου 2016
Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στην προσωπική ιστοσελίδα του
Η συντεταγμένη πολιτεία θυσία στο βωμό της συντεταγμένης υποχώρησηςΜια πρώτη αξιολόγηση των κυβερνητικών προτάσεων περί αναθεώρησης
Δεν υπάρχει πλέον κανένας θεσμικός φραγμός. Όλα υποτάσσονται στις ανάγκες ενός αδίστακτου πολιτικού αντιπερισπασμού. Η κυβέρνηση δήλωσε έτοιμη να θυσιάσει τις θεμελιώδεις εγγυήσεις του τυπικού, δηλαδή του γραπτού και αυστηρού, Συντάγματος της χώρας προκειμένου να συγκαλύψει τη δική της κρίση νομιμοποίησης που πηγάζει από τις συνεχείς διαψεύσεις, τις κραυγαλέες ανακολουθίες και την προφανή πλέον αναποτελεσματικότητα της πολιτικής της. Καμία όμως κυβέρνηση δεν δικαιούται να μετατρέπει τη δική της πολιτική κρίση σε κρίση συνταγματική, σε κρίση των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου.
Η κυβέρνηση δεν μετέχει στην αναθεωρητική διαδικασία
Αρχίζω από το διαδικαστικό πλαίσιο. Η πρωτοβουλία αναθεώρησης του Συντάγματος, σύμφωνα με το άρθρο 110 που θέτει τα διαδικαστικά και ουσιαστικά όρια της αναθεώρησης, δεν ανήκει στην κυβέρνηση αλλά στη Βουλή, δηλαδή στα κόμματα και τους βουλευτές. Η Κυβέρνηση ως συνταγματικό όργανο μετέχει και μάλιστα πρωταγωνιστικά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας, δεν μετέχει όμως στην άσκηση της αναθεωρητικής εξουσίας. Ο εκάστοτε πρωθυπουργός και οι υπουργοί μετέχουν στην αναθεωρητική διαδικασία μόνο υπό τη βουλευτική τους ιδιότητα. Στην αναθεωρητική διαδικασία, σύμφωνα με την πάγια ελληνική κοινοβουλευτική πρακτική, δεν ισχύει μάλιστα ούτε κομματική πειθαρχία. Οι βουλευτές, ακόμα και όταν είναι μέλη της κυβέρνησης, ενεργούν κατά συνείδηση. Στο παρελθόν (πχ 1963, 1975) οι βουλευτές που μετείχαν στην κυβέρνηση ανέλαβαν αναθεωρητικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες ως ομάδα βουλευτών και όχι ενεργώντας ως κυβερνητικό όργανο.
Η εκδήλωση συνεπώς στο προαύλιο της Βουλής (κατ´ απομίμηση της περσινής εκδήλωσης για το τότε «επονείδιστο» χρέος, αν το θυμούνται κάποιοι) ήταν μια εκδήλωση όχι της κυβέρνησης αλλά του ΣΥΡΙΖΑ ως κόμματος και όσοι προσήλθαν αποδέχθηκαν πρόσκληση κομματική και όχι κρατική.
Αθήνα, 8 Ιουνίου 2016
Συνέντευξη Ευ. Βενιζέλου στον Αθήνα 984 και στην δημοσιογράφο Νόνη Καραγιάννη
Ευ. Βενιζέλος: Καλημέρα κυρία Καραγιάννη, καλημέρα στους ακροατές μας και τις ακροάτριες.
Ν. Καραγιάννη: Να είστε καλά. Η αλήθεια είναι ότι πρόσεξα ότι μέχρι μία συγκεκριμένη ώρα χθες συζητούσαμε, οι δημοσιολογούντες κυρίως, για το αν πρέπει να γίνει ή όχι αναθεώρηση ή όχι και πώς πρέπει να γίνει η αναθεώρηση και ξαφνικά είδα μία δική σας παρέμβαση η οποία έβαζε τα πράγματα εκεί που έπρεπε να μπουν. Το λέω με αυτήν την έννοια της απαγόρευσης ουσιαστικά από τον συνταγματικό νομοθέτη της διενέργειας δημοψηφίσματος για το ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης, όχι ακριβώς απαγόρευση, εσείς θα πείτε τη σωστή λέξη.
Ευ. Βενιζέλος: Το Σύνταγμά μας είναι ένα αυστηρό σύνταγμα, όπως είναι τα περισσότερα, φυσικά, δυτικά συντάγματα. Είναι σπάνια περίπτωση το Σύνταγμα που μπορεί να τροποποιηθεί με την απλή νομοθετική διαδικασία. Τέτοιο σύνταγμα ήταν το Σύνταγμα της Βαϊμάρης, αυτό που οδήγησε τη Γερμανία στα χέρια του Χίτλερ και του Ναζισμού. Άρα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος είναι ο θώρακας των δημοκρατικών θεσμών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αυστηρό Σύνταγμα σημαίνει σύνταγμα που αναθεωρείται με βάση μία ειδική διαδικασία και αυτή η διαδικασία περιγράφεται στο άρθρο 110. Η συμμετοχή του εκλογικού σώματος διασφαλίζεται διότι η αναθεώρηση συντελείται με τη συνεργασία δύο διαφορετικών Βουλών, που η μία διαδέχεται την άλλη, άρα παρεμβάλλονται εκλογές και έτσι το εκλογικό σώμα εκφράζει τη βούλησή του και δίνει εντολή στην αναθεωρητική Βουλή να συντελέσει την αναθεώρηση.
Ν. Καραγιάννη: Ουσιαστικά η πρόκριση του κόμματός σας, στις κάλπες…
Ευ. Βενιζέλος: Όχι ενός κόμματος, διότι η πιο κρίσιμη εγγύηση είναι η αυξημένη πλειοψηφία. Όταν λοιπόν απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία τριών πέμπτων, αυτή δεν υποκαθίσταται από κανένα δημοψήφισμα το οποίο με απλή πλειοψηφία μπορεί να εγκρίνει ένα κείμενο. Αυτά έχουν συμβεί στο παρελθόν, αλλά έχουν συμβεί σε έκτακτες συνθήκες και θύμισα στη χθεσινή μου δήλωση ότι τη διαδικασία της «διαβούλευσης» με την κοινωνία μέσω της αποστολής σχολίων και στη συνέχεια του δημοψηφίσματος την επέλεξε δύο φορές η δικτατορία, μία φορά το 1968 και μία φορά το 1973. Άρα, όποιος παίζει με τη διαδικασία αναθεώρησης παίζει με τον αυστηρό χαρακτήρα και στην πραγματικότητα βρίσκεται ένα βήμα πριν την κατάλυση του Συντάγματος. Ως νοοτροπία, ως αντίληψη...
Αθήνα 7 Ιουνίου 2016
Σχόλιο Ευάγγελου Βενιζέλου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Το Σύνταγμα έχει αυξημένη νομική ισχύ έναντι του κοινού νόμου και εγγυάται τα θεμελιώδη δικαιώματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς επειδή είναι αυστηρό, δηλαδή αναθεωρείται μόνο μέσα στα ουσιαστικά και διαδικαστικά όρια που θέτει το ίδιο στο άρθρο 110.
Η διαδικασία του άρθρου 110 είναι αποκλειστική και οι εγγυήσεις που τη διέπουν αφορούν την ανάγκη να συγκεντρωθεί αυξημένη πλειοψηφία, να επιληφθούν δυο Βουλές και να τηρηθούν οι προθεσμίες ώριμου χρόνου που επιβάλλεται να υπάρχουν μεταξύ δυο αναθεωρήσεων.
Το εκλογικό σώμα μετέχει στην αναθεωρητική διαδικασία μέσω των βουλευτικών εκλογών που παρεμβάλλονται.
Το δημοψήφισμα δεν συνιστά παράλληλη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος. Το Σύνταγμα προβλέπει δυο συγκεκριμένους τύπους δημοψηφίσματος στους οποίους δεν περιλαμβάνεται το συνταγματικό δημοψήφισμα.
Η δημοψηφισματική προσφυγή στο λαό δεν υποκαθιστά τις αυξημένες πλειοψηφίες, δηλαδή τις ρήτρες συνταγματικής συναίνεσης που λειτουργούν μεταπλειοψηφικά.
Αθήνα, 6 Ιουνίου 2016
Παρέμβαση Ευ. Βενιζέλου στην εκδήλωση-συζήτηση που διοργάνωσε η Επιτροπή Διαλόγου και Θέσεων για τις Προοδευτικές Μεταρρυθμίσεις με θέμα «Οι μεγάλες θεσμικές αλλαγές που είναι αναγκαίες για μια νέα αρχή στη χώρα»
Αυτό που διαφοροποιεί το Σύνταγμα από τη συνήθη πολιτική και νομοθετική διαδικασία είναι η αίσθηση του ιστορικού χρόνου. Το Σύνταγμα αποτυπώνει τον μακρύ ιστορικό χρόνο, δε θέτει ορισμένα πράγματα εκτός πολιτικής αντιπαράθεσης, τα ανυψώνει στο υπέρτατο στάδιο πολιτικής και ιδεολογικής αντιπαράθεσης που είναι η σχέση με την ιστορία. Υπό την έννοια αυτή οποιαδήποτε συντακτική διαδικασία, πρωτογενής ή αναθεωρητική, θέτει τους διαχειριστές της, δηλαδή το πολιτικό σύστημα αντιμέτωπο με ζητήματα ιστορικής μνήμης και ιστορικής συνείδησης. Για να ανοίξουμε τώρα στην Ελλάδα του 2016, όπως έχει και ευρίσκεται, μία σοβαρή συζήτηση για τους θεσμούς και πιο συγκεκριμένα για την αναθεώρηση του Συντάγματος προϋποθέτει ότι θα έχουμε πολύ βαθιά αίσθηση της ιστορικότητας του ισχύοντος Συντάγματος της χώρας.
Επειδή, με ευγενικό τρόπο, άκουσα κάποιους να αμφισβητούν αυτό που είναι το ισχύον Σύνταγμα της χώρας, θεωρώ αναγκαία μια υπογράμμιση. Το ισχύον Σύνταγμα της χώρας είναι η μεγαλύτερη εγγύηση του δημοκρατικού και δικαιοκρακτικού χαρακτήρα του πολιτεύματός μας. Το ισχύον Σύνταγμα της χώρας είναι η χάρτα των θεμελιωδών δικαιωμάτων, είναι η αποτύπωση του συστήματος συγκρότησης και λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών.
Ο πατριωτισμός μας, ο συνταγματικός, έχει σχέση με την υπεράσπιση της συνταγματικής νομιμότητας, δηλαδή με την υπεράσπιση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε μία φάση που τα δύο αυτά θεμελιώδη ιστορικά κεκτημένα υπονομεύονται, κινδυνεύουν από μία θεσμική υπεξαίρεση, γιατί αυτοί που έχουν ταχθεί στην άσκηση της συντεταγμένης εξουσίας ενεργούν έτσι ώστε πολύ συχνά να αλλοιώνεται το πνεύμα και άρα η κανονιστική ουσία, αυτού που λέγεται Σύνταγμα της χώρας.