29 Ιανουαρίου 2020

Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Π. Τατσοπουλου, «Είσαι και φαίνεσαι» εκδ. Μεταίχμιο, 2020

Καταρχάς, χαίρομαι που βρισκόμαστε σήμερα εδώ με τον Πέτρο Τατσόπουλο  και τον Θανάση Χειμωνά  και βέβαια όλες και  όλους εσάς. Ο Πέτρος μας λαχτάρισε πριν από λίγο καιρό, άρα το μεγάλο επίτευγμα είναι ότι είμαστε όλοι εδώ και αυτό από μόνο του επηρεάζει τα πάντα. Πιστεύω ότι επηρεάζει πρωτίστως τον Πέτρο, ο οποίος σίγουρα βλέπει τα πράγματα με έναν πιο στοχαστικό τρόπο, αν και ως διανοούμενος, είμαι βέβαιος ότι ήταν πάντα έτοιμος για κάθε ενδεχόμενο και μπορούσε να διαχειριστεί κάθε είδους υπαρξιακή κρίση . Του εύχομαι, λοιπόν, από καρδιάς με πολλή αγάπη, σ΄ αυτόν, στη γυναίκα του, στους δικούς του να είναι πάντα γεροί και δυνατοί, άλλο κακό να μη συμβεί και να είναι τα πράγματα όσο γίνεται καλύτερα. Να είσαι τυχερός δηλαδή Πέτρο και να απολαύσεις αυτό το νέο ξεκίνημα το οποίο έχεις, εκ των πραγμάτων, κάνει.

Τώρα, μας είχε φωνάξει, από ότι καταλαβαίνω, ο Πέτρος Τατσόπουλος  να παρουσιάσουμε το βιβλίο του, τον απόντα Απόστολο Δοξιάδη, τον παρόντα Θανάση Χειμωνά και εμένα, επειδή αναφερόμαστε στα κείμενα του βιβλίου. Μας έχει κάνει την τιμή να μας μνημονεύσει αρκετές φορές και τους τρεις. Εγώ τον ευχαριστώ για όσα καλά γράφει για μένα, φιλικά, με θάρρος, και τον ευχαριστώ και για τις αναφορές του στον Κύκλο Ιδεών,  στις εκδηλώσεις του, τις οποίες συχνά- πυκνά παρουσιάζει με συστηματικό και ευθύβολο τρόπο από την στήλη που έχει κάθε Σάββατο και κάθε Τρίτη  στα «ΝΕΑ».

Το βιβλίο, λοιπόν, του Πέτρου Τατσόπουλου  με τον τίτλο «Είσαι και φαίνεσαι - μια αιχμηρή ματιά» που έχουν εκδώσει οι φίλοι μας του «Μεταίχμιου», είναι μια επιτομή του χρονογράφου και δοκιμιογράφου του Πέτρου Τατσόπουλου που είναι εξίσου σημαντικός με τον λογοτέχνη, με τον πεζογράφο Πέτρο Τατσόπουλο που δεν χρειάζεται συστάσεις και υπομνήσεις. Νομίζω ότι στα δοκιμιακά αυτά κείμενα που ξεπερνούν κατά πολύ το εβδομαδιαίο χρονογράφημα, αποτυπώνονται πολλές πτυχές της προσωπικότητάς του, τα ενδιαφέροντά του, το βάθος των γνώσεων του, ο κριτικός του λόγος, η ικανότητά του να συνθέτει πράγματα.

Τα κείμενα αυτά καλύπτουν έναν εξαιρετικά ύποπτο χρόνο, την περίοδο 2017-2019 δηλαδή την τελευταία φάση της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ, δεν είναι όμως κείμενα συγκυριακά, δεν είναι κείμενα μαχητικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Σχολιάζει την πραγματικότητα αλλά και την υπερβαίνει. Θέλει να επικοινωνήσει με την ελληνική κοινωνία, να την κατανοήσει και να τον κατανοήσει στο μέτρο του δυνατού. Επειδή αναφέρεται στην παρουσίαση ενός βιβλίου μου που έγινε στα τέλη του 2018, με τίτλο: «Η Δημοκρατία μεταξύ Ιστορίας και Συγκυρίας» και σε ένα λογοπαίγνιο πού είχε κάνει τότε ο Χρήστος Χωμενίδης λέγοντας πως αντί για τη «Δημοκρατία» πρέπει να βάλουμε το όνομα του συγγραφέα, το δικό μου δηλαδή, μεταξύ Ιστορίας και συγκυρίας, θα έλεγα ότι αυτό ταιριάζει γάντι στην περίπτωση αυτού του βιβλίου του Πέτρου Τατσόπουλου. Το βιβλίο είναι ο Πέτρος Τατσόπουλος μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας.

Με συγκυριακές αφορμές, ασχολείται με πολύ μεγάλα διαθρωτικά ζητήματα, στρατηγικού χαρακτήρα που αφορούν την ελληνική κοινωνία, τον ελληνισμό, θα έλεγα, και πιστεύω ότι μας προσφέρει, έτσι, ένα πολύ ωραίο corpus απόψεων που μας το περιγράφει ο ίδιος, εάν προσέξουμε τους τίτλους των κεφαλαίων του βιβλίου, τους οποίους θέλω να σας διαβάσω γιατί νομίζω συνιστούν μια ελλειπτική αλλά  έντιμη παρουσίαση του ίδιου του βιβλίου.

Το πρώτο κεφάλαιο έχει τίτλο, «Εσύ σε ποια συνωμοσία πιστεύεις». Αντιλαμβάνεστε ποιος είναι ο καμβάς. Τον απασχολεί πάρα πολύ η αντίσταση στην συνωμοσιολογική, ας πούμε, χρήση της ιστορίας και την συνωμοσιολογική ερμηνεία των καταστάσεων. Το δεύτερο κεφάλαιο έχει τον λογοτεχνικό τίτλο, παραπέμπει στον Βιζυηνό , «οι  συνέπειες της παλαιάς ιστορίας» . Είμαστε όλοι αιχμάλωτοι αυτής της παλαιάς ιστορίας, δηλαδή του ιστορικού μας εαυτού, του γεννητικού μας υλικού και ως Έθνους. Το τρίτο κεφάλαιο έχει τίτλο: «Η εισβολή των ηλιθίων», νομίζω ότι είναι το πιο εύγλωττο από όλα. Το τέταρτο, «Άσε με να κάνω λάθος», το οποίο μπορεί να είναι και στίχος σεκλετισμένου τραγουδιού, ας πούμε,  το οποίο μεταφέρεται σε ένα πιο λόγιο περιβάλλον. Και επειδή είναι κινηματογραφόφιλος και οι αναφορές στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο διανθίζουν τα κείμενά του και τα εικονογραφούν, ο τίτλος του τελευταίου κεφαλαίου είναι «Είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα», αποτίοντας φόρο τιμής και στον Ντίνο Ηλιόπουλο. 

Τώρα, όπως σας είπα και προηγουμένως, θα περίμενε κανείς, όπως είχε γράψει κάποτε ο Γ.Π. Σαββίδης, εκδίδοντας αυτού του είδους τα κείμενά του στο «ΒΗΜΑ», αυτό να είναι ένα εφήμερο σπέρμα, δεν είναι όμως  ένα εφήμερο σπέρμα, είναι ένα βιβλίο το οποίο αντέχει, διαβάζεται,  δηλαδή νομιμοποιείται να είναι ένα βιβλίο για τις διάφορες όψεις του νεοελληνικού βίου αλλά, με μια ματιά, κοσμοπολίτικη.

Ποιοι είναι οι μεγάλοι άξονες του βιβλίου αυτού; Γιατί υπάρχουν. Αν δεν ήθελε ο Πέτρος να παίξει με τους τίτλους των κεφαλαίων και ήταν κυριολεκτικός και όχι μεταφορικός στους τίτλους, τότε θα έθετε  ως πρώτο τίτλο κάτω από τον οποίον τοποθετούνται πάρα πολλά κείμενα αυτής της διετίας, «η ιστορία, η ιδεολογική χρήση της ιστορίας, η αντίσταση στα στερεότυπα και τον εξωραϊσμό της ιστορίας, η κοινωνική πρόληψη της ιστορίας, η δημόσια ιστορία» . Αυτό είναι μια πολύ μεγάλη συμβολή.

Έχει τεράστιο ενδιαφέρον για την ιστορία ο Πέτρος, πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβεί με έναν άνθρωπο που επινοεί ιστορίες και που ξέρει πάρα πολύ καλά ότι η πραγματικότητα, δηλαδή η Ιστορία καθεαυτήν, η Ιστορία με γιώτα κεφαλαίο, είναι πολύ πιο ευρηματική από οποιανδήποτε επινοημένη ιστορία. Τον απασχολούν  πάρα πολύ  οι παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου  Πολέμου, ο εμφύλιος, ο  ψυχρός πόλεμος, ιδίως η φάση 1945-1949, όχι μόνο στην Ελλάδα που είναι το πρώτο εργαστήριο του ψυχρού πολέμου αλλά γενικότερα στον ευρωπαϊκό χώρο, τον απασχολεί ο μεσοπόλεμος, η μικρασιατική καταστροφή και μας θυμίζει τον ρόλο του ως παρουσιαστή της μεγάλης σειράς 1821 που παρουσιάστηκε το 2011 στον ΣΚΑΙ προκαλώντας αντιρρήσεις και συζητήσεις, αλλά ήταν ένα πολύ θαρραλέο προοίμιο, πρόωρο προοίμιο, για τη συζήτηση που πρέπει να ανοίξουμε, μια συζήτηση αυτοσυνειδησίας και αναστοχασμού για τον εορτασμό των 200 ετών από την Παλιγγενεσία, του χρόνου. Νομίζω ότι αυτά που γράφει ο Πέτρος για το 1821 είναι πολύ χρήσιμα για το ιδεολογικό πλαίσιο και τους ιδεολογικούς κινδύνους αυτού του εορτασμού. Φτάνει μέχρι πολύ επίκαιρα θέματα, που απορώ πως τα προλαβαίνει πραγματικά, μέχρι και για τον τελευταίο διάλογο γύρω από την Συνθήκη της Ζυρίχης και του Λονδίνου και τη διαμάχη Σεφέρη – Αβέρωφ, μόνο που πρόλαβε το πρώτο βιβλίο του Γιώργου Γιωργή και όχι την απάντηση που δημοσίευσε ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου που ανατρέπει πολλά δεδομένα και ανοίγει μια ολόκληρη συζήτηση για το τι είχε συμβεί ανάμεσα στον Σεφέρη και τον Αβέρωφ την εποχή εκείνη πριν από το ΄60, ήδη από την εποχή του σχεδίου ΜακΜίλαν, αλλά να μην μπούμε σε λεπτομέρειες.

Το δεύτερο μεγάλο κεφάλαιο είναι η Διεθνής Πολιτική. Τον ενδιαφέρουν πάρα πολύ τα θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Άμυνας, η γεωπολιτική ανάλυση, με επαγγελματισμό, με σοβαρότητα και με κοσμοπολιτισμό, με έναν πατριωτισμό εξελιγμένο, εμφανή αλλά επεξεργασμένο και εξελιγμένο. Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Βαλκάνια, Συνθήκη των Πρεσπών, κατάσταση στη Συρία, Αμερική του Τραμπ, αυταρχικά καθεστώτα, Πούτιν. 

Η κρίση του Κράτους Δικαίου στην Ευρώπη είναι και ένα άλλο κεφάλαιο, το τρίτο.

Η ακροδεξιά στην Ευρώπη και η κρίση της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας και του Ευρωπαϊκού Κράτους Δικαίου. Τον απασχολεί πάρα πολύ η «Χρυσή  Αυγή», δίνει μια συστηματική μάχη κατά της «Χρυσής Αυγής» όσοι έδωσαν  -  δώσαμε, επιτρέψτε μου να πω - τη μάχη αυτή  βλέπουμε ότι υπάρχει αποτέλεσμα, ότι η Ελλάδα κλείνει έναν κύκλο που ανοίγει αλλού, σε άλλες χώρες. Τα ζητήματα αυτά της αυταρχικής Δημοκρατίας που παραλληλίζονται με την πορεία της ακροδεξιάς, είναι ίσως η μεγαλύτερη απειλή για την  ευρωπαϊκή φιλελεύθερη δημοκρατία. Η αντίσταση απέναντι στον εθνικισμό και όλες τις μορφές του εθνικολαϊκισμού είναι μια άλλη ρουμπρίκα του Πέτρου στο βιβλίο αυτό με πολύ θαρραλέα και εύστοχα κείμενα.

Είναι πάντα βιβλιολογικός. Παρακολουθεί τη βιβλιογραφία όχι μόνο την λογοτεχνική, παρακολουθεί τη διεθνή συζήτηση την δοκιμιακή, σχολιάζει παρεμβάσεις που έχουν σηματοδοτήσει τη διεθνή συζήτηση, όπως το γνωστό βιβλίο για τον Θάνατο της Δημοκρατίας του Levitsky και Ziblatt. Γενικά του αρέσει η κίνηση των ιδεών, αυτό είναι ένα επόμενο μεγάλο κεφάλαιο, έχει το θάρρος, απαιτείται θάρρος στην Ελλάδα λόγω της παραδοσιακής ηγεμονίας των ηττημένων και της ιδεολογικής  τρομοκρατίας που πολλές φορές ασκήθηκε εκ μέρους της εν ευρεία ενιαία αριστεράς, αντικρούει την ηθική και ιδεολογική ανωτερότητα της αριστεράς ο Πέτρος Τατσόπουλος, προερχόμενος από αυτή, με πολύ επίμονο τρόπο.

Όπως σας είπα, οι βιβλιολογικές αναφορές είναι εξαιρετικά γοητευτικές, μπορεί να βρει κανείς τα πάντα από τον Παύλο Νιρβάνα μέχρι τον Τζον Λε Καρέ, όλα παίζουν. Και το ίδιο και οι κινηματογραφικές αναφορές. Τον απασχολούν και ζητήματα πολύ κρίσιμα και ευαίσθητα, η ιστορία του Ολοκαυτώματος, η σύγκρουση των ολοκληρωτισμών, η γνωστή  ιστορία της επίσκεψης του τότε Υπουργού Δικαιοσύνης στην Εσθονία και η καταδίκη των εγκλημάτων του ολοκληρωτισμού, αν θυμάστε, είχε προκαλέσει μια πολύ μεγάλη συζήτηση. Τον ενδιαφέρει πάρα πολύ η ελευθερία του λόγου και την υπερασπίζεται στο πιο ευαίσθητο ζήτημα στο μαλακό της υπογάστριο που είναι ο ρόλος των σκιτσογράφων, είναι ένας υπερασπιστής του Χαντζόπουλου, του Αρκά και βέβαια τον ενδιαφέρουν πάρα πολύ τα θέματα Κράτους και Εκκλησίας.

Μια από τις εκδηλώσεις του Κύκλου που παρουσίασε  ήταν μια εκδήλωση για τις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας, την αναθεώρηση του άρθρου 3, βεβαίως έχει μια θύραθεν προσέγγιση, μια πολιτειοκρατική, όπως λέμε προσέγγιση, θέλει μια Εκκλησία η οποία να είναι ορθολογική, προοδευτική, εκσυγχρονιστική, όμως αυτό αφορά τους οργανισμούς της κοινωνίας των πολιτών, δεν αφορά το δόγμα, το forum  internum, όπως λέμε. Κάθε θρησκευτικός οργανισμός έχει τις αντιλήψεις του,  όποιος θέλει πιστεύει, όποιος θέλει δεν πιστεύει, δεν είναι ένα ζήτημα το οποίο  επιλύεται ορθολογικά.

Άρα πρόκειται για ένα βιβλίο εξαιρετικά πλούσιο σε περιεχόμενο, μεγάλου εύρους και μεγάλης ευστοχίας. Και πιστεύω ότι ο Πέτρος έκανε πάρα πολύ καλά που το συγκρότησε το βιβλίο αυτό και περιμένουμε με αγωνία, με γνήσιο φιλικό ενδιαφέρον κάθε Σάββατο και κάθε Τρίτη  αυτή τη δοκιμιακή παρέμβασή του και ελπίζω τώρα μετά από δυο χρόνια περίπου, να έχουμε μια νεότερη έκδοση με κείμενα αυτής της ποιότητας. Σας ευχαριστώ πολύ.

• Προηγούμενο
• Επόμενο