Τετάρτη, 4 Μαΐου 2022
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Απόστολου Κ. Αποστολίδη «Δημήτρης Θ. Κρεμαστινός, Ο Δημήτρης... της Ιατρικής... της Κοινωνίας... της Πολιτικής» στο Αμφιθέατρο (Cotsen Hall) της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (4.5.2022)
Ευχαριστούμε, αγαπητή Τζένη, πάρα πολύ, γιατί μας έδωσες την ευκαιρία να συγκεντρωθούμε σήμερα, για να τιμήσουμε τον Δημήτρη, να μοιραστούμε αναμνήσεις, να μοιραστούμε αισθήματα, να μοιραστούμε τη μοναξιά σου - την τόσο αξιοπρεπή, γιατί ξέρω ότι για τον Δημήτρη ήσουν τα πάντα, ήσουν το πρόσωπο αναφοράς, το στήριγμα, η έμπνευση. Το γεγονός ότι ο κορονοϊός μας στέρησε όχι μόνον τον ίδιο, αλλά και τη δυνατότητα να τον αποχαιρετήσουμε με τον πρέποντα τρόπο, κατά ένα μικρό μέρος αναπληρώνεται σήμερα με τη συγκέντρωση αυτή, αφορμή της οποίας είναι το ωραίο βιβλίο του κυρίου Αποστολίδη. Ένας τόμος τιμητικός, ένας τόμος συναγωγής αναμνήσεων, όμως η μνήμη, το έργο και θα έλεγα, το κεκτημένο που έχει διαμορφώσει ο Δημήτρης, δεν συγκεντρώνονται σε ένα βιβλίο και η οφειλή μας δεν μπορεί να εξαντληθεί και να εξοφληθεί σήμερα.
Ακόμη και με τον θάνατό του, λόγω του κορονοϊού στην πρώτη φάση, όταν ακόμη η επιστήμη διεθνώς δεν είχε αντιδράσει, δεν είχε μπορέσει να προσφέρει στην ανθρωπότητα τα θεραπευτικά εργαλεία, προσέφερε μια τεράστια υπηρεσία ο Δημήτρης Κρεμαστινός. Όταν η κοινή γνώμη συνειδητοποιεί ότι είναι ευάλωτος ο Καθηγητής Δημήτρης Κρεμαστινός, ένας πασίγνωστος γιατρός που συγκέντρωνε τον θαυμασμό όλης της ελληνικής κοινωνίας, βεβαίως αντιλαμβανόταν το μέγεθος του κινδύνου και την ανάγκη για τη λήψη μέτρων ατομικών, πέρα από τα μέτρα δημόσιας υγείας που ανήκουν στην αρμοδιότητα της πολιτείας.
Ο Δημήτρης δυστυχώς δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει αυτό το μεγάλο εργαστήριο, το παγκόσμιο εργαστήριο της πανδημίας, που έθεσε υπό δοκιμασία τη σχέση της επιστήμης με τον εαυτό της. Παρακολουθήσαμε και παρακολουθούμε την έρευνα να εξελίσσεται σε πραγματικό χρόνο, μέσα από τα λάθη της, μέσα από τις διαψεύσεις, τη σχέση της επιστήμης με την κοινωνία, την κοινή γνώμη, η οποία είναι δύσπιστη, πολύ συχνά επιρρεπής σε συνωμοσιολογικές θεωρίες και τη σχέση της επιστήμης με την πολιτική που καλείται να λάβει αποφάσεις εντέλει πολιτικές, που πρέπει βεβαίως να είναι τεκμηριωμένες. Αυτά τα ήξερε ο ίδιος σε άριστο βαθμό και είναι πραγματικά κρίμα που στερηθήκαμε πολύ νωρίς και με βίαιο τρόπο τη συμμετοχή του σε αυτόν τον διάλογο. Η συμβολή του θα ήταν, νομίζω, παιδαγωγική και επωφελής. Αλλά, επαναλαμβάνω και ο θάνατός του καθ’ εαυτόν, ήταν και είναι μια πολύ μεγάλη προσφορά στην κοινωνία. Μια θυσιαστική πράξη.
Ο Δημήτρης Κρεμαστινός, όπως εγώ τουλάχιστον τον έχω γνωρίσει και ζήσει, ήρθε στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης όταν συναντήθηκε με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Όταν ανέλαβε τα υψηλά και επικίνδυνα καθήκοντα του θεράποντος ιατρού, μιας τέτοιας ιστορικής, εμβληματικής, ηγετικής προσωπικότητας, που εξέφραζε μια ιστορική παράταξη, που ήταν ο Πρωθυπουργός της χώρας, που ήταν μια διάσημη προσωπικότητα. Λειτούργησε με μεγάλη διακριτικότητα και αποτελεσματικότητα ως θεράπων ιατρός, από ένα σημείο και μετά αυτό μπορώ να το βεβαιώσω και από την προσωπική μου εμπειρία, αλλά δεν ήταν μόνον αυτό. Έγινε πάρα πολύ γρήγορα ο πολιτικός συνομιλητής του Ανδρέα Παπανδρέου, ο άνθρωπος εμπιστοσύνης. Υπήρχε λοιπόν αυτή η ανταλλακτική, με την καλή έννοια του όρου, σχέση. Ο Δημήτρης ήταν αφοσιωμένος στην προστασία της υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου και ο Ανδρέας Παπανδρέου μύησε τον Δημήτρη Κρεμαστινό σε μια ιδιόμορφη και βαθιά σχέση με την Ιστορία.
Έτσι, ο Δημήτρης Κρεμαστινός μπήκε στον δημόσιο βίο, από τη βασιλική οδό και βέβαια έζησε μαζί με τον Ανδρέα την πιο μεγάλη εμπειρία της ζωής του, την πιο μεγάλη δοκιμασία της ζωής του, που δεν ήταν το πρόβλημα της υγείας, η αγωνία της επιβίωσης, αλλά ήταν στην πραγματικότητα η αμφισβήτηση των ηθικών θεμελίων της ύπαρξής του, την περίοδο του 1989. Αυτή είναι μια κοινή μας εμπειρία, που τη μοιραζόμαστε με τον Δημήτρη και άλλους ανθρώπους, πολλούς τους βλέπω εδώ. Μια εμπειρία που νομίζω, ότι έχει διαμορφώσει και τη δική μας προσωπικότητα και η οποία βεβαίως οδήγησε στην αθώωση και τη μεγάλη επιστροφή το 1993 με την ύστερη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, με τη νίκη και την επάνοδό του στην Πρωθυπουργία. Διήνυσε δύο χρόνια αυτή η κυβέρνηση, με τον Ανδρέα Παπανδρέου σε κατάσταση επισφαλή, με τον Δημήτρη Κρεμαστινό να είναι Υπουργός του της Υγείας, αλλά και εγγυητής της λειτουργίας του Πρωθυπουργού και κατά κάποιο τρόπο της Κυβέρνησης. Και αυτή η διετία 1993 – 1995, η τελευταία Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, δεν έχει αξιολογηθεί τόσο και όσο πρέπει, γιατί στην πραγματικότητα θεμελιώνει όλη την περαιτέρω εθνική στρατηγική.
Σ’ αυτή τη διετία συλλαμβάνεται και τίθεται σε εφαρμογή ένα ολόκληρο εθνικό σχέδιο, που περιλαμβάνει την ένταξη της χώρας στην οικονομική και νομισματική ένωση, ανεξαρτήτως της αντίληψης που ο καθένας μας έχει για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ευρωπαϊκό φαινόμενο και την Ευρωζώνη. Επιπλέον θέτει τον στόχο της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ως θώρακα, ως το μόνο θετικό που έχει συμβεί από τη τουρκική εισβολή μέχρι σήμερα και αυτά είναι, που συνεχίζει, προωθεί, ολοκληρώνει στη συνέχεια η Κυβέρνηση Κώστα Σημίτη, μετά τις εκλογές του 1996 και του 2000 και σ’ όλη αυτή τη διάρκεια η συμβολή του Δημήτρη Κρεμαστινού είναι καθοριστική.
Ειπώθηκαν άλλωστε, τα πράγματα τα οποία λίγο – πολύ είναι γνωστά, γιατί έχουν διατηρηθεί ανάγλυφα στη συλλογική μνήμη. Αυτή η διπλή δράση του Δημήτρη, την οποία συνδύαζε αρμονικά με πολύ κόπο, με πάρα πολύ σωματικό και πνευματικό κόπο, να είναι ένας πλήρης, ενεργός, μάχιμος ιατρός στο επίπεδο του καθηγητή, του δασκάλου, του ερευνητή, του διευθυντή μεγάλων κλινικών και ταυτόχρονα να είναι ένας πολιτικός μάχιμος, εκλεγμένος απ’ τον ελληνικό λαό κι όχι δοτός, ένας πολιτικός που επωμίζεται υπουργικές ευθύνες και που έχει συνολική αντίληψη για την πολιτική, για την πορεία του τόπου, για την εθνική στρατηγική. Δεν είναι ένας τεχνοκράτης στην πολιτική, ούτε ένας πολιτικός περιορισμένου αντικειμένου, δηλαδή ενός αντικειμένου που οριοθετείται στον χώρο του Υπουργείου Υγείας και της πολιτικής υγείας. Πάντα ήταν ευρύτερη, ιστορική θα έλεγα η προσέγγιση του Δημήτρη. Προσπαθούσε να τοποθετήσει τα πράγματα, τα γεγονότα μέσα σε καταστάσεις, σε συμφραζόμενα, να αντιλαμβάνεται αυτό που συμβαίνει και σε τοπικό και σε περιφερειακό και σε διεθνές επίπεδο. Άλλωστε, αυτή ήταν και η διδαχή του Ανδρέα Παπανδρέου, όχι μέσω κάποιου διδακτισμού, γιατί ήταν εξαιρετικά ευγενής και διακριτικός άνθρωπος, ιδίως στις προσωπικές επαφές του ο Ανδρέας Παπανδρέου, αλλά μέσα από την τριβή, το παράδειγμα, την επαφή που έχει κανείς με έναν φυσιολογικό και ανθρώπινο τρόπο, σχεδόν υποδόριο.
Ο ρόλος του Δημήτρη Κρεμαστινού στην ολοκλήρωση της πρωθυπουργικής θητείας του Ανδρέα Παπανδρέου και στην ομαλή, θεσμική, κατά το Σύνταγμα, μετάβαση από την Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου στην Κυβέρνηση Κώστα Σημίτη είναι καθοριστική. Και αυτό αποτυπώνεται – πρέπει να σας πω – πέραν των αφηγήσεων όσων ανθρώπων τα έχουν ζήσει αυτά, στο ίδιο το Σύνταγμα της χώρας πλέον, γιατί το άρθρο 38 του Συντάγματος, όπως αναθεωρήθηκε το 2001 κι όπως έγινε αντικείμενο συζήτησης και τώρα στην πρόσφατη αναθεώρηση, λίγο πριν την πανδημία, το 2019, με τον Δημήτρη ακόμη να ζει και να επιμένει και να υπογραμμίζει, αυτά που θεωρούσε ο ίδιος μεγάλες προτεραιότητές του, έχει επηρεαστεί από την εμπειρία του 1995 – 1996 και διαμορφώνει έναν ολόκληρο θεσμό της λεγόμενης ατομικής παραίτησης του Πρωθυπουργού, που είναι κάτι διαφορετικό - δε θα σας απασχολήσω με τεχνικότητες – από την πολιτική παραίτηση του Πρωθυπουργού. Πρόκειται για την παραίτηση η οποία γίνεται για λόγους, όχι προσωπικής αδυναμίας, αλλά για λόγους πολιτικής εκτίμησης στο πλαίσιο της λειτουργίας του πολιτεύματος. Τον απασχολούσε επίσης, μέχρι το τέλος της ζωής του, η ενότητα της παράταξης, η λειτουργία των θεσμών, η μοίρα του τόπου, όπως τον απασχολούσαν και οι προϋποθέσεις της συναίνεσης.
Ο Δημήτρης Κρεμαστινός ήταν μια προσωπικότητα της λεγόμενης Δημοκρατικής Παράταξης, του ΠΑΣΟΚ και των εκδοχών του, αλλά βεβαίως, απολάμβανε το μεγάλο προνόμιο της αποδοχής από όλο το πολιτικό φάσμα. Κανείς δεν τον θεωρούσε εχθρό, ούτε καν αντίπαλο, όλοι τον θεωρούσαν ένα πρόσωπο αναφοράς, αν μη τι άλλο ήταν η μικρή ανθρώπινη υστεροβουλία, να μπορούν να προσφύγουν στις ιατρικές συμβουλές του, αν είχαν ανάγκη. Αλλά αυτό του έδινε την πολιτική ευελιξία και το πολιτικό κύρος να κινείται μέσα σε ένα κλίμα συναίνεσης, ευρύτερης αποδοχής και ευελιξίας.
Η παρουσία του στη Βουλή, πέρα από την παρουσία του στην Κυβέρνηση ήταν επίσης σημαντική. Με την ευγένεια και την ευπρέπεια που πρέπει να διαθέτει κάποιος, ο οποίος δεν είναι απλός βουλευτής, αλλά διευθύνει τις εργασίες του Σώματος, προεδρεύει της Βουλής των Ελλήνων. Παρότι δε, όπως λέει και το Σύνταγμά μας, ο βουλευτής δεν εκπροσωπεί μόνο ή κυρίως την εκλογική του περιφέρεια, αλλά εκπροσωπεί το Έθνος, η εκλογική του περιφέρεια – τα αγαπημένα του Δωδεκάνησα- η Ρόδος, η Χάλκη ήταν για τον Δημήτρη πρώτη προτεραιότητα. Τον έχω ζήσει επί του πεδίου στα Δωδεκάνησα, ξέρω πόσο στενή ήταν η σχέση του με τους πολίτες, με την τοπική κοινωνία των πολιτών και πόσο μεγάλη σημασία έδινε στο να γίνονται πράγματα, να υπάρχει ένα αποτύπωμα το οποίο το αντιλαμβάνεται ο πολίτης στην καθημερινή του ζωή.
Ο Δημήτρης πέρασε διάφορες φάσεις μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου και την Παράταξη που αυτός ίδρυσε, από τη μεγάλη δοκιμασία της παρακμής στα τέλη της δεκαετίας του ’80, τη μεγάλη δοκιμασία της περιόδου του ’89 μέχρι την επάνοδο, την εκτίναξη της εκσυγχρονιστικής πολιτικής από το 1996 μέχρι το 2004, την περίοδο της αντιπολίτευσης, την επιστροφή του ΠΑΣΟΚ με τον Γιώργο Παπανδρέου το 2009, τον Οκτώβριο, και βρέθηκε μαζί με όλους εμάς αντιμέτωπος με τη δοκιμασία της οικονομικής κρίσης, με τον κίνδυνο της ασύντακτης χρεοκοπίας της χώρας. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για μια δοκιμασία της Μεταπολίτευσης και των πολιτικών εκφραστών της, των δύο κυβερνητικών κομμάτων της Μεταπολίτευσης, αλλά και του πολιτικού προσωπικού, στο οποίο μετείχε, είχε πια επίλεκτη και κατοχυρωμένη θέση ο Δημήτρης Κρεμαστινός, αποσυνδεδεμένη πλέον απ’ τον Ανδρέα Παπανδρέου, του οποίου ήταν πάντα θεματοφύλακας της μνήμης. Ήταν μια δοκιμασία του αντιπροσωπευτικού συστήματος, το οποίο έπρεπε να λάβει αποφάσεις αντιδημοφιλείς, υψηλού κόστους, με γνώμονα τις αντοχές και το μέλλον του τόπου, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και όχι απλά και μόνο μια συγκυριακή προσέγγιση της δημοκρατίας, της λαϊκής βούλησης, παροδική κι ενδεχομένως επικίνδυνη. Διότι, πάνω από την πολιτική και τη δημοκρατία υπάρχει σε τελευταία ανάλυση πάντα η Ιστορία, η οποία μπορεί να είναι πολύ αυστηρή και μπορεί να είναι και ανατρεπτική. Αρκεί, να μπορέσει κάποιος να συμβάλει στο να γραφτεί η Ιστορία υπό όλες τις εκδοχές της.
Ο Δημήτρης ήταν ένας Κυρηναίος και αυτός του μαρτυρικού σταυρού της περιόδου της κρίσης. Υπέστη μαζί με εμάς τη φθορά, τις ταπεινώσεις, τους κολαφισμούς και τα ραπίσματα, τα οποία υπέστη το πολιτικό σύστημα και ιδίως υπέστησαν οι Κυβερνήσεις, εν τέλει όλες οι Κυβερνήσεις, όλου του πολιτικού φάσματος, που διαχειρίστηκαν διαδοχικά την κρίση αυτή. Και ο Δημήτρης Κρεμαστινός ήταν παρών, με βασική προτεραιότητα πάντα, την ενότητα του κόμματος, την ενότητα της παράταξης, την προοπτική της, την ανάγκη για μια συλλογική «νομιμοφροσύνη», έτσι ώστε να μπορούμε να επιτελέσουμε τον βασικό μας ρόλο, γιατί ήξερε πάρα πολύ καλά, ότι τα κόμματα και οι παρατάξεις δεν υπάρχουν χάριν του εαυτού τους, αλλά υπάρχουν χάριν του τόπου, χάριν της κοινωνίας και χάριν του μέλλοντος. Και τα υπέστη όλα αυτά, νομίζω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, γιατί το αντελήφθη σε μεγάλο βαθμό και το τίμησε αυτό ο λαός της εκλογικής του περιφέρειας με την οποία, ποτέ δεν διέλυσε τους δεσμούς του ο Δημήτρης Κρεμαστινός.
Είχε πάντα το μεγάλο πλεονέκτημα της επιστημοσύνης και της επιστημονικής πειθαρχίας και αυτό του επέτρεπε να αντιδρά γρήγορα, όπως πρέπει να αντιδρά ένας καρδιολόγος, αλλά να αντιδρά μετά λόγου γνώσεως, να συνυπολογίζει πολλές παραμέτρους, να ανάγεται στις πηγές της γνώσης, στη βιβλιογραφία, στην έρευνα. Και αυτά είναι τελικά στοιχεία χαρακτηριολογικά, στοιχεία που εισέρχονται στο DNA κάθε ανθρώπου, γιατί αυτή η ποιότητα, η μετριοπάθεια, η σοβαρότητα, η πειθαρχία στην πολιτική ανάλυση, τον διέκριναν και στην πολιτική του συμπεριφορά, όχι μόνο στην επιστημονική.
Τι είναι ο άνθρωπος; Ο άνθρωπος είναι τελικά η μνήμη του και εκεί πρέπει να αναζητήσουμε όλη μας τη φιλοδοξία, να υπερβούμε τον συμβατικό χρόνο. Δεν αναφέρομαι στην προσδοκία της αναστάσεως, έστω και εν ετέρα μορφή, αλλά αναφέρομαι σε αυτό, που εμείς μπορούμε να νιώσουμε και να αντιληφθούμε με τα πεπερασμένα μέσα που διαθέτουμε. Είναι λοιπόν η μνήμη του, είναι το αποτύπωμά του, είναι η βιογραφία του, είναι αυτό που διατηρούμε στις καρδιές μας και στο μυαλό μας από την παρουσία του. Και από την άποψη αυτή ο Δημήτρης Κρεμαστινός πραγματικά ζει και θα ζει επειδή τροφοδοτεί και τα αισθήματα και τις μνήμες μας, αποσπά πάντα και μετά θάνατον την αγάπη μας, την εκτίμησή μας, την αποδοχή μας και τη χαρά μας γιατί συνυπήρξαμε και αυτό υπερβαίνει τη λύπη μας για την απώλειά του. -
