24 Ιανουαρίου 2023
Παρεμβάσεις Ευάγγελου Βενιζέλου στη συζήτηση με θέμα «Ουκρανία: Το αυτοκέφαλο κι ο πόλεμος που άλλαξαν τον κόσμο» που διοργανώθηκε από τον Οργανισμό Ανάδειξης Ελληνικού και Ορθόδοξου Πολιτισμού μέσω της δράσης «Ορθοδοξία in forum» στις 24.1.2023.
Συντονίζει ο Ανδρέας Λουδάρος
Α΄ Παρέμβαση
Ανδρ. Λουδάρος: Πώς τα βλέπετε τα πράγματα τώρα εσείς; Εκκλησιαστικά ο Σεβασμιότατος μου τα περιέγραψε πιο μαύρα από όσο τα είχαμε δει να μαζεύονται τα σύννεφα.
Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας κ. Μακάριος : Συγνώμη εάν σας απογοήτευσα.
Ανδρ. Λουδάρος: Είναι η πραγματικότητα Σεβασμιότατε, και εγώ δημοσιογράφος είμαι, πάντα λέω, μην κυνηγάτε το δίαυλο και τον ταχυδρόμο.
Ευ. Βενιζέλος: Όταν κάναμε την πρώτη συζήτηση το Νοέμβριο του 2018, δεν υπήρχε ο πόλεμος. Υπήρχε το αυτοκέφαλο και το εκκλησιαστικό πρόβλημα. Τους τελευταίους όμως έντεκα μήνες έχουμε τον πόλεμο, έχουν αλλάξει ριζικά οι συνθήκες και μπορούμε να διαπιστώσουμε τώρα ότι η πρωτοβουλία του Πατριάρχη να χορηγήσει τον Τόμο ήταν κατά κάποιον τρόπο προφητική, διότι στην πραγματικότητα έδωσε μία προκαταβολική, καθ’ υποφορά –όπως λέμε στα νομικά– απάντηση, στα ιδεολογικά και πολιτικά επιχειρήματα με τα οποία ο Βλαντιμίρ Πούτιν προσπαθεί να νομιμοποιήσει τη στρατιωτική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Είπε ο Πατριάρχηςστο μήνυμα του προηγουμένως, ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία προφανώς δεν γίνεται λόγω του αυτοκεφάλου, όμως είναι επίσης αλήθεια ότι στη ρωσική ρητορεία σε σχέση με τον πόλεμο, δηλαδή στην απόπειρα ιδεολογικοπολιτικής νομιμοποίησης του πολέμου, το κεντρικό επιχείρημα είναι η αμφισβήτηση της ουκρανικής ταυτότητας. Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει κανένα στοιχείο ταυτότητας στην Ουκρανία, ούτε εθνική ταυτότητα, ούτε γλωσσική ταυτότητα, ούτε κρατική υπόσταση σε τελευταία ανάλυση, δηλαδή κυριαρχία, δεν αναγνωρίζει ούτε το δικαίωμα στην αυτοκεφαλία, δηλαδή στην ορθόδοξη εκκλησιολογική ταυτότητα, την θέλει εξαρτημένη.
Θα πείτε ,φαντάζομαι, στη συνέχεια των συζητήσεων, ότι στη θεωρία του ρωσικού κόσμου αυτό έχει κεντρική σημασία. Άρα η σύγκρουση γύρω από την αυτοκεφαλία, η εκκλησιαστική υπαγωγή της Ουκρανίας στη Μόσχα είναι ένα βασικό στοιχείο της ιδεολογικής αντίληψης επί της οποίας οικοδομείται η νομιμοποίηση του πολέμου. Ο πόλεμος γίνεται επειδή η Ουκρανία υποτίθεται θα εντασσόταν στο ΝΑΤΟ, επειδή η Ουκρανία υποτίθεται θα εντασσόταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επειδή αναπτύσσονται υποτίθεται επί ουκρανικού εδάφους πυρηνικά όπλα τα οποία οδηγούν στο να διατυπώσει ευθέως και προώρως ο Πούτιν πυρηνική απειλή και αυτό εξουδετερώνει και την αυτοδυναμία τη στρατιωτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρώπης γενικότερα, διότι δεν διαθέτει πυρηνικές κεφαλές. Δηλαδή το αντίβαρο, η ομπρέλα η αμυντική η πυρηνική, μπορεί να είναι μόνον αμερικάνικη, μπορεί να είναι μόνο ΝΑΤΟική, γιατί λείπουν 5.000 πυρηνικές κεφαλές από την Ευρώπη, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από το ευρωπαϊκό σκέλος του ΝΑΤΟ.
Άρα, αυτό που έγινε με τη χορήγηση του Τόμου της Αυτοκεφαλίας έχει πραγματικά ορισμένα προφητικά χαρακτηριστικά. Μας φέρνει όμως αντιμέτωπους τώρα με μία γεωπολιτική της ορθοδοξίας η οποία διασταυρώνεται με τη γεωπολιτική του πολέμου, ο πόλεμος δεν πρόκειται να τελειώσει, η ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία θα είναι για ένα πάρα πολύ μεγάλο διάστημα, λόγω του πολέμου, στην πραγματικότητα μία ορθόδοξη Εκκλησία κατακομβών και καταφυγίων όπως έχω πει. Η Ρωσική Εκκλησία, η ρωσική εκκλησιαστική παρουσία στην Ουκρανία υπό τον Ονούφριο είναι σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Παρότι ο ισχυρισμός ότι έχει αποκοπεί από το Πατριαρχείο Μόσχας είναι ψευδής και εικονικός, είναι και εκκλησιολογικά ανυπόστατος, γιατί εάν έχει αποκοπεί πού ανάγεται, με ποιους κοινωνεί, ποια είναι η εκκλησιαστική της ταυτότητα; Δεν είναι τίποτα, δεν έχει κανένα κανονολογικό χαρακτηριστικό το οποίο να μπορεί να γίνει δεκτό και είναι και σε πάρα πολύ δύσκολη θέση, διότι υπάρχει μία σύγκρουση θρησκευτικής συνείδησης και εθνικής στο βαθμό που υπάρχει εθνική συνείδηση, γιατί και αυτή αμφισβητείται τουλάχιστον για την ηγεσία της Ουκρανικής Εκκλησίας της ανήκουσας στο Πατριαρχείο Μόσχας.
Πριν από λίγες ημέρες, στις 17 Ιανουαρίου, διεξήχθη δημόσια συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με πρωτοβουλία της Ρωσίας. Μεσούντως του πολέμου και ενώ στην πραγματικότητα έχει οδηγηθεί σε απόλυτο αδιέξοδο η διεθνής κοινότητα και κυρίως το λεγόμενο σύστημα του ΟΗΕ, η Ρωσία έφερε προς συζήτηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας το ζήτημα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία με αφορμή την αφαίρεση ιθαγενείας από τρεις τουλάχιστον Επισκόπους της Εκκλησίας αυτής, του Ονουφρίου ας πούμε για να συνεννοούμεθα, και διεξήχθη αυτή η συνεδρίαση, στην οποία απεδέχθη το Συμβούλιο Ασφαλείας να ακουστεί ο Βολοκολάμσκ Αντώνιος, ο οποίος παρενέβη και παρουσίασε τα ρωσικά επιχειρήματα. Στα ρωσικά επιχειρήματα απάντησε, πρώτον, η βοηθός Γενική Γραμματέας του ΟΗΕ, η οποία είναι αρμόδια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, λέγοντας ότι βεβαίως πρέπει να είναι προσεκτική και η ουκρανική κυβέρνηση, να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά από την άλλη μεριά οι προσβολές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουμε στις κατεχόμενες από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις περιοχές είναι δραματικές και απάντησαν βέβαια και οι μόνιμοι αντιπρόσωποι οι οποίοι έλαβαν το λόγο, με βασικό στην πραγματικότητα, για να είμαστε και ρεαλιστές, εκπρόσωπο της δυτικής αντίληψης, τον μόνιμο αντιπρόσωπο των Ηνωμένων Πολιτειών λόγω της απουσίας ενιαίας ευρωπαϊκής εκπροσώπησης στο επίπεδο του Συμβουλίου Ασφαλείας, παρότι η Γαλλία ήταν παρούσα, είναι μόνιμο μέλος όπως ξέρουμε. Είπε ο Αμερικανός μόνιμος αντιπρόσωπος ότι εδώ, άμα σας περιγράψουμε τι κατάλογο βαρβαροτήτων, ακροτήτων έχουμε στις κατεχόμενες περιοχές, θα εντυπωσιαστείτε και πόσα θρησκευτικά μνημεία έχουν υποστεί ριζικές, δομικές βλάβες στις κατεχόμενες κυρίως περιοχές αλλά και από τους βομβαρδισμούς στο Κίεβο το ίδιο αλλά και άλλες περιοχές. Διεξήχθη όμως τέτοια συζήτηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας που σημαίνει ότι η Ρωσία ζητά την προστασία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, προσέξτε την ειρωνεία του πράγματος.
Ανδρ. Λουδάρος: Τον παραλογισμό.
Ευ. Βενιζέλος: Αν μου επιτρέπετε θα σας πω και το εξής για να μη σας κουράζω, ας δούμε λίγο πώς διασταυρώνεται η γεωπολιτική του πολέμου με τη γεωπολιτική της ορθοδοξίας. Ποιες ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία, έχουν εγγράψει τον Επιφάνιο στα δίπτυχα; Το Οικουμενικό Πατριαρχείο χορήγησε ως Μητέρα Εκκλησία τον Τόμο, το δευτερόθρονο Πατριαρχείο της Αλεξανδρείας το οποίο υφίσταται και την εισπήδηση, την οργανωμένη εισπήδηση στην Αφρική και καθαίρεσε και τον Ρώσο Μητροπολίτη ο οποίος ασκεί αυτή την υπερόρια δικαιοδοσία η οποία ανήκει στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Η Ελλάδα και η Κύπρος όπου έχουμε τη γνωστή έκβαση της αρχιεπισκοπικής εκλογής, θα έλεγα ευτυχώς έχουμε την έκβαση αυτή που έχουμε. Ποια είναι η εικόνα; Δεν αναφέρομαι σε αυτούς οι οποίοι έχουν διαγράψει τον Οικουμενικό Πατριάρχη από τα δίπτυχα, αυτό δεν έχει συμβεί ευτυχώς, παρά μόνο από τη Μόσχα, τον εγγράφουν στα δίπτυχα, τον μνημονεύουν αλλά δεν αναγνωρίζουν τον Επιφάνιο. Είναι σλαβικές Εκκλησίες μόνο;
Ανδρ. Λουδάρος: Όχι.
Ευ. Βενιζέλος: Είναι λοιπόν παλαίφατα Πατριαρχεία, το ένα είναι εμπερίστατο ας πούμε, της Αντιόχειας, έχει παρακολουθηματικό χαρακτήρα η στάση του γιατί πρέπει να παρακολουθεί το συσχετισμό στη Συρία. Ό,τι συμβαίνει στη Συρία μεταφέρεται στην Ουκρανία, οι συσχετισμοί δυνάμεων στη Συρία συμπεριλαμβανομένων και των εκκλησιαστικών, μεταφέρονται αυτούσιοι στην Ουκρανία. Είναι τα Ιεροσόλυμα, τα Ιεροσόλυμα δεν έχουν αναγνωρίσει φυσικά τον Επιφάνιο, αντιθέτως πήραν την πρωτοβουλία του Αμάν και άλλες πρωτοβουλίες. Τα Ιεροσόλυμα τα ενισχύει η ελληνική κυβέρνηση, τα ενισχύουν οι εκκλησιαστικές μας οντότητες, βεβαίως είναι η μέριμνα των προσκυνημάτων, των Αγίων Τόπων. Η Αλβανία δεν έχει αναγνωρίσει φυσικά, μάλιστα μετέχει ενεργά στο διάλογο περί του κύρους των χειροτονιών, ενεργότατα. Θα έλεγα ότι υπάρχει και ένα πρόβλημα σοβαρό με τη Γεωργία η οποία έχει τις πληγές της Οσετίας και της Αμπχαζίας, οι οποίες είναι και εκκλησιαστικές πληγές πάρα πολύ σοβαρές.
Πάμε τώρα στα εν ευρεία έννοια σλαβόφωνα, πρέπει να περιλάβω και τη Ρουμανία η οποία θα μπορούσε να έχει πάρει μία πρωτοβουλία παρότι δεν είναι σλαβόφωνη, πάντως είναι βαλκανική. Αυτές όλες οι χώρες στις οποίες αντιστοιχεί όπως είχαμε πει το 2018, το βεστφαλικό παράδειγμα της αυτοκεφαλίας, όπως έχουμε τα βεστφαλικά κράτη μετά τη Συνθήκη της Αυγούστας και μετά τη Συνθήκης της Βεστφαλίας, δηλαδή από το 16ο-17ο αιώνα, έχουμε μία ορθόδοξη Βεστφαλία. Κάθε κράτος αποκτά πολιτειακή οντότητα, αποκτά και εκκλησιαστική, με προβλήματα, με εξαιρέσεις.
Αυτά όλα τα κράτη των οποίων οι Εκκλησίες αρνούνται να αναγνωρίσουν τον Επιφάνιο, μετέχουν στις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Είναι τα περισσότερα από αυτά, με εξαίρεση τη Σερβία, εν μέρει τη Σερβία –θα σας πω τι εννοώ– κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Όταν λέω, θα σας πω τι εννοώ, το Μαυροβούνιο για το οποίο η Σερβική Εκκλησία έχει μεγάλη μέριμνα μην αποκοπεί και το Οικουμενικό Πατριαρχείο την διευκολύνει στη μη αποκοπή, εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ, έφθασε μέχρι του ορίου του πραξικοπήματος και της διάλυσης της πολιτειακής για να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αλλά με εξαίρεση τη Σερβία που λέει, είμαι ουδέτερη, δεν εντάσσομαι στο ΝΑΤΟ και είμαι και αγωγός για τη συνεργασία με τη Ρωσία και την παράκαμψη των κυρώσεων, οι άλλες όλες είναι κράτη μέλη του ΝΑΤΟ των οποίων οι Εκκλησίες στην πραγματικότητα υποστηρίζουν τη ρωσική αντίληψη και το Πατριαρχείο της Μόσχας. Αυτό συμβαίνει με τη Βουλγαρία, με τη Ρουμανία, με την Αλβανία, βεβαίως συμβαίνει και με τις χώρες της λεγόμενης κεντρικής Ευρώπης, διότι το ίδιο έχουμε στην Τσεχία, έχουμε σε Εκκλησίες στις οποίες έχουν ζήσει το ζήτημα των δύο Τόμων, η Τσεχία είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου έχουν χορηγηθεί δύο Τόμοι. Τώρα έχουμε και το πρόβλημα της Βόρειας Μακεδονίας το οποίο είναι πάρα πολύ σοβαρό, το Πατριαρχείο αίρει την ακοινωνησία αλλά δεν χορηγεί αυτοκεφαλία και σπεύδει το Πατριαρχείο Σερβίας και χορηγεί αυτοκεφαλία χωρίς προϋποθέσεις ονοματολογικές και άλλες ιστορικές και τους φέρνει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Προσέξτε, η Βόρεια Μακεδονία είναι πλησίστια εντός ΝΑΤΟ και πλησίστια εντός κυρώσεων.
Ανδρ. Λουδάρος: Εκκλησιαστικά πάντως είναι στον αέρα όπως ο Ονούφριος.
Ευ. Βενιζέλος: Άρα μιλάμε τώρα για μία κατάσταση η οποία παραβιάζει –προσέξτε αυτό που θα πω είναι ίσως λίγο ενοχλητικό, αλλά είναι η ιστορική πραγματικότητα– τη βαθειά και βαριά παράδοση των ορθοδόξων Εκκλησιών να υποτάσσονται στην εξωτερική πολιτική και στην κυριαρχία των πολιτειακών οντοτήτων με τις οποίες αντιστοιχούνται. Αυτή ήταν και η μοίρα της ορθοδοξίας την περίοδο του υπαρκτού σοσιαλισμού, διότι κατηγορήθηκε η ορθοδοξία ως συνεργαζόμενη, σε αντίθεση πολλές φορές με άλλα δόγματα.
Άρα τώρα, για πρώτη φορά, αποκλίνουν από την πολιτική των κρατών των οποίων είναι τοπικές Εκκλησίες ενώ το ζήτημα είναι μείζον. Ποιο είναι το μείζον ζήτημα δηλαδή για να μην κρυβόμαστε; Υπάρχει μία ορθοδοξία; Είμαστε μία ενιαία ορθοδοξία; Η ορθοδοξία που αντιλαμβάνεται τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι ίδια με την ορθοδοξία του αυταρχισμού και του ολοκληρωτισμού; Δηλαδή το δόγμα μας, η δογματική μας αντίληψη, η αντίληψή μας τελικά για το σωτηριολογικό μήνυμα, η εσχατολογική μας θεώρηση, είναι η ίδια είτε είμαστε οπαδοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας είτε είμαστε υποτεταγμένοι στον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό; Αυτό είναι το ζήτημα. Θα μου πεις, πώς είναι δυνατόν αυτό το ζήτημα να το λύνει η κεντρικά οργανωμένη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που μπορεί να έχει διάφορες καταστάσεις υπό την αυτή εκκλησιαστική στέγη αναγόμενη στον Επίσκοπο Ρώμης, πώς μπορεί να το λύνει η Αγγλικανική Εκκλησία, οι Εκκλησίες σε κοινωνία με τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι, γιατί έτσι ορίζεται η Αγγλικανική Εκκλησία. Το λύνουν με τον τρόπο τους και στο δικό του πεδίο συζήτησης δογματικής.
Εμείς που υποτίθεται –και έτσι θέλουμε να εμφανιζόμαστε– κομίζουμε ένα μήνυμα το οποίο είναι πιο ευήκοο, συγχωρητικό, αγαπητικό, κατ’ οικονομίαν, ανθρωποκεντρικό βεβαίως, διότι για εμάς η ενανθρώπιση είναι αυτή που δίνει το νόημα στον άνθρωπο, αυτή είναι η θεολογική εκδοχή, εγώ μία θύραθεν εκδοχή παρουσιάζω, μπορούμε να συνυπάρχουμε με τόση ευκολία με τις άλλες εκδοχές της ορθοδοξίας; Αυτό είναι το θέμα. Ακούω την έκκληση του Οικουμενικού Πατριάρχου, έχει απόλυτο δίκιο. Θα έλεγα ότι έχει απόλυτο δίκιο στην αποφασιστικότητα, την καθαρότητα, την άκαμπτη θέση, διότι πρέπει να περιμένουμε να διαμορφωθούν οι συσχετισμοί, οι συσχετισμοί οι στρατιωτικοί, οι συσχετισμοί οι διεθνοπολιτικοί. Πρώτα θα διαμορφωθούν αυτοί οι συσχετισμοί και μετά θα λυθεί το ζήτημα της ουκρανικής αυτοκεφαλίας και της ενότητος της ορθοδοξίας.
Β΄ Παρέμβαση
Ευ. Βενιζέλος: Πάντως η αλήθεια είναι ότι υπήρξε μία υπερβολική ευγένεια και καθυστέρηση και του Οικουμενικού Θρόνου στα θέματα αυτά, διότι εάν είχε μετάσχει η Ρωσία στη μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης, εάν δεν είχε φερθεί απρεπώς ο Ονούφριος στην ενθρόνισή του, στην ενθρόνιση του Ονουφρίου παρέστη το Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά ο Ονούφριος θεώρησε ότι πρέπει πρώτος σε τάξη λειτουργός μετά από αυτόν, τον προεξάρχοντα, τον προσκομίζοντα τα τίμια δώρα, να είναι ο Βολοκολάμσκ και όχι ο σημερινός Χαλκηδόνος.
Ανδρ. Λουδάρος: Ο εκπρόσωπος του Μόσχας.
Ευ. Βενιζέλος: Ο Γαλλίας τότε ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχη, που έγινε το σπάνιο φαινόμενο να « ξεφορέσει» και να μη μετάσχει στη λειτουργία. Διότι έως τότε υπήρχε όλη αυτή η ιστορία την οποία γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά με τον Φιλάρετο, με τον Μακάριο, όλη αυτή η πανσπερμία, η οποία βεβαίως μετασχηματίστηκε με την ενεργεία και επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος διά της ενωτικής Συνόδου στην οποία εκλήθησαν και οι αρχιερείς της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, της ανηκούσης στο Πατριαρχείο Μόσχας και μετείχαν και δύο, εάν θυμάμαι καλά, από αυτούς στη Σύνοδο.
Έγινε αυτό και στην πραγματικότητα πρέπει να ανατρέξουμε στην περίοδο της προϊστορίας του θέματος. Τα ξέρει ο Σεβασμιότατος, τα έχει βιώσει πάρα πολύ καλά διότι έχει κάνει τη σκληρή θητεία της Εσθονίας, η Εσθονία είναι το εργαστήριο του ουκρανικού προβλήματος σε πολύ μεγάλο βαθμό και υπήρξε σειρά επιστολών οι οποίες ανταλλάσσονταν επί δεκαετίες για την Ουκρανία. Υπάρχει τόμος με επιστολές οι οποίες έχουν ανταλλαγεί, νομίζω η Κριμαία το ένα γεγονός, το Μεϊντάν και βέβαια στη συνέχεια νομίζω η αίσθηση του επικειμένου πολέμου η οποία είχε αρχίσει με την παγωμένη διένεξη του Ντονμπάς, δηλαδή με τις συμφωνίες του Μινσκ τις λεγόμενες.
Έχουμε πολλές πληγές τέτοιες στο σώμα της Ορθοδοξίας και θέλει καιρό, θέλει πολλά ευχέλαια και πολύ μύρο για να ξεπεραστεί το ζήτημα αυτό και χρειάζεται μία σταθερή στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τώρα θα σας πω και κάτι το οποίο μπορεί να φανεί και αυτό παράδοξο, η στάση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας έχει πολύ μεγάλη σημασία από την άποψη αυτή σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεται τους συνομιλητές της στην ορθοδοξία. Έχει πολύ μεγάλη σημασία διότι παρότι δεν μπορείς να διακρίνεις εάν ο λόγος ο ορθόδοξος ο ρωσικός είναι οικουμενιστικός ή αντι-οικουμενιστικός, είναι και τα δύο ταυτοχρόνως, είναι και ακραία οικουμενιστικός είναι και ακραία φονταμενταλιστικός και ας το πούμε έτσι εσωστρεφής, είναι και τα δύο. Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία πώς τα αντιμετωπίζει αυτά ο διαχριστιανικός διάλογος και εκεί νομίζω ότι μπορεί να παίξει ρόλο και έχει παίξει ρόλο και η Αγία Έδρα από την άποψη αυτή, πέρα από τα ζητήματα τα άλλα τα οποία ξέρουμε και τα οποία δεν χρειάζεται να τα επαναλάβουμε, τι γίνεται με τους Ελληνορύθμους και στην Ουκρανία και ούτω καθεξής.
Κατά τη γνώμη μου θα επικρατήσουν συνθήκες οι οποίες θα διαμορφωθούν πολιτικά πρότυπα, όπως έγινε με όλα τα αυτοκέφαλα. Τα ζητήματα λύνονται αφού διαμορφώνονται οι διεθνοπολιτικές προϋποθέσεις . Μετά λύνεται το θέμα του κανονικού καθεστώτος, της αντίστοιχης ορθόδοξης Εκκλησίας.
Video: https://orthodoxia.info/news/binteo-olokliri-esperida-tin-oykrania/
24.1.2023, Ουκρανία: Το αυτοκέφαλο κι ο πόλεμος που άλλαξαν τον κόσμο from Evangelos Venizelos on Vimeo.
