9 Απριλίου 2009
«Κράτος και Διαφθορά»
Θέλω να συγχαρώ και να ευχαριστήσω την Διεθνή Διαφάνεια, το ελληνικό της τμήμα, για την πρωτοβουλία να διοργανώσει αυτήν τη συνάντηση. Νοιώθω ιδιαίτερη τιμή για το γεγονός ότι έχω κληθεί να μετάσχω ως εισηγητής και χαίρομαι γιατί το θέμα είναι ενδιαφέρον, έχει μία διαρκή επικαιρότητα και είναι και προκλητικό. Τη Δευτέρα το βράδυ στο Κοινοβούλιο, μιλώντας για τη γνωστή υπόθεση των άγονων γραμμών και του κ. Παυλίδη, χρησιμοποίησα τον όρο «εθνική ανομία».
Έχω την εδραία πεποίθηση ότι το πρόβλημα της χώρας δεν είναι κατ’ εξοχήν ή πρωτίστως οικονομικό, δεν συνδέεται μόνον με τη διεθνή οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της, ούτε με τις πρόσθετες εθνικές πτυχές της εθνικής κρίσης, την κρίση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, την δημοσιονομική κρίση, αλλά πρόκειται για ένα πρόβλημα πολυσύνθετο, πολυεπίπεδο, καθολικό. Πρόκειται για μία κρίση όχι απλώς οικονομική αλλά θεσμική, πολιτική, αξιακή, ηθική. Έχουν διαρραγεί οι αρμοί της κοινωνίας, κανείς δεν πιστεύει κανέναν, κανείς δεν αποδέχεται κανέναν, πρόκειται για μία εθνική ανομία. Και χαίρομαι γιατί συμπίπτει ο τίτλος της συζήτησής μας να είναι «Πολιτεία και Ανομία».
Μπορείτε να ακούσετε την ομιλία, εδώ:
{audio}http://www.fileden.com/files/2009/4/10/2398305/Omilia%20%209-4-2009_2.mp3{/audio}
Ο τίτλος είναι ελλιπής. Δεν μπορεί η Πολιτεία από μόνη της να γεννήσει το φαινόμενο της ανομίας, ο ακριβής τίτλος είναι κατά τη γνώμη μου «Πολιτεία, Κοινωνία, Οικονομία και Ανομία» και η ανομία δεν είναι αυτή η εκκλησιαστική έννοια της ανομίας εν τέλει της αμαρτίας, ούτε η έννοια της παρανομίας ή της πολυνομίας. Η ανομία δεν είναι η παράβαση του νόμου, η ανομία είναι η απώλεια του κανονιστικού ελέγχου. Η ανομία δεν αφορά τη νομιμότητα, η ανομία αφορά τη νομιμοποίηση, δηλαδή την βάση αποδοχής και λειτουργίας των θεσμών, την σχέση που συνδέει την κοινωνία με το θεσμικό της σύστημα, δηλαδή αυτό που μεγαλύτερος ίσως νομικός του 20ου αιώνα, ο Kelsen έχει ονομάσει «κατά βάσιν ισχύς ή σε γενικές γραμμές ισχύς της έννομης τάξης». Γιατί μπορεί μία έννομη τάξη να είναι διάτρητη, να παραβιάζεται, να κλονίζεται, αλλά σε γενικές γραμμές, κατά βάσιν διασφαλίζει την ισχύ της. Εδώ δεν υπάρχουν ούτε καν αυτές οι προϋποθέσεις.
Και δεν υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις γιατί στην πραγματικότητα, το «ελληνικό θαύμα» που οδήγησε την Ελλάδα ως οικονομία και ως κοινωνία από το πουθενά, την επομένη του εμφυλίου πολέμου, με το διάλειμμα της Δικτατορίας, στην Ευρώπη των 15, στη ζώνη του ευρώ, στις 30 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, έχει και την άλλη του πλευρά. Όλα αυτά τα άτυπα φαινόμενα, όλος αυτός ο περίεργος συμφυρμός παραοικονομίας και οικονομίας, τυπικών και άτυπων λειτουργιών στο πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό σύστημα της χώρας, που έκαναν τη χώρα ευέλικτη και ικανή να αναπτυχθεί, τελικά την καθηλώνουν γιατί υπάρχουν σαθρά θεμέλια. Υπάρχει ένα καθολικό, συλλογικό ψεύδος που δεν αφορά μόνο το πολιτικό σύστημα. Και για αυτό μόνο με πολιτικές πρωτοβουλίες ή πολιτικές μεταβολές δεν λύνεται το πρόβλημα. Η κοινωνία λέει αυτά που δεν πιστεύει και πιστεύει αυτά που δεν λέει. Και επειδή καμιά κοινωνία δεν είναι μόνο κοινωνία δικαιωμάτων αλλά είναι και κοινωνία υποχρεώσεων, πρέπει να γενικεύσουμε την ευθύνη ένθεν κακείθεν. Δεν υπάρχει χειρότερη μορφή δημαγωγίας από τη δημαγωγία του λεγόμενου «εισπηδητικού» μαρτυρίου: Nα αυτομαστιγωθούμε, να αποδεχθούμε τα σφάλματα και τις αμαρτίες του πολιτικού κόσμου, να μας λυπηθούν. Δεν πρόκειται περί αυτού. Αυτό είναι μία δημαγωγία. Είναι και αυτό ένα ψεύδος.
Εδώ υπάρχει συνολική ευθύνη και πρέπει να δούμε πώς είναι οικοδομημένη αυτή η ευθύνη. Υπάρχει μία αρχιτεκτονική της ανομίας. Και πιστεύω ότι πρέπει να θέσουμε το δάκτυλο εις τον τύπο των ήλων και να δούμε τις αναπτυξιακές πτυχές της ανομίας δηλαδή για να γίνω πιο συγκεκριμένος, της αδιαφάνειας και της διαφθοράς. Φαινόμενα αδιαφάνειας και διαφθοράς προκύπτουν όταν υπάρχει συμφέρον ή ανάγκη. Το συμφέρον και η ανάγκη γεννούν τη διαφθορά. Στα ψηλά επίπεδα το συμφέρον, στα μεσαία και χαμηλά επίπεδα η ανάγκη. Διότι όταν ο πολίτης πεισθεί ότι το παράνομο συμφέρει, πως το παράνομο του δίνει δουλειά, του δίνει την αδειοδότηση, του δίνει τις υπηρεσίες υγείας, του δίνει τις υπηρεσίες πρόνοιας και το νόμιμο δεν συμφέρει, βεβαίως θα συμπράττει καθημερινά στην αναπαραγωγή των φαινομένων αυτών. Γίνεται ο ίδιος συντελεστής πλέον της διαφοράς και της αδιαφάνειας. Και αυτό δεν είναι ένα φαινόμενο ελληνικό, δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της απάτης και της διαφθοράς, σε όλα τα προηγμένα κράτη του κόσμου για να εστιάσω σε ομόλογα φαινόμενα, στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς, εντοπίζονται διαρκώς φαινόμενα διαφθοράς και αδιαφάνειας και μάλιστα με υψηλές -τεχνικά- προδιαγραφές.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις για ένα κίνημα κοινωνικό και πολιτικό, υπέρ της διαφάνειας και κατά της διαφθοράς. Αυτό προϋποθέτει πως πρέπει να διαμορφώσουμε έτσι τις προϋποθέσεις ώστε το νόμιμο να συμφέρει. Όταν ο επιχειρηματίας αντιληφθεί ότι το νόμιμο συμφέρει, όταν ο πολίτης φορολογούμενος αντιληφθεί ότι το νόμιμο συμφέρει, όταν ο χρήστης των διοικητικών υπηρεσιών αντιληφθεί ότι το νόμιμο συμφέρει, όταν ο ασθενής με τον συνοδό του αντιληφθεί ότι το νόμιμο συμφέρει, τότε μπορεί να αλλάξει η κατάσταση αυτή. Εμένα με προσβάλει ως πολίτη και βεβαίως ως πολιτικό η επίσημη ανακοίνωση ότι θα επιβληθεί έκτακτη εισφορά στα υψηλά δηλωμένα ετήσια εισοδήματα και τα εισοδήματα άνω των 60.000 ευρώ ετησίως που έχουν δηλωθεί στη χώρα μας αφορούν 128.000 πρόσωπα, σύμφωνα δε με τα νεώτερα στοιχεία του ΚΕΠΥΟ, όσοι έχουν δηλωμένο ετήσιο εισόδημα άνω των 120.000 στη χώρα μας είναι 6.500 φυσικά και νομικά πρόσωπα. Και βεβαίως αυτό αφορά όλα τα εισοδηματικά στρώματα και όλα τα επιχειρηματικά επίπεδα. Για τους πολυεθνικούς ομίλους έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία η φοροδιαφυγή μέσω των ενδο-ομιλικών συναλλαγών και τιμολογήσεων. Για αυτόν που κινείται στο επίπεδο της μικρομεσαίας επιχείρησης εστίασης έχει πολύ μεγάλη σημασία η μη έκδοση απόδειξης. Για τον ασθενή που πηγαίνει στο δημόσιο νοσοκομείο έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία το φακελάκι. Αλλά γιατί εστιάζουμε στο φακελάκι στο δημόσιο νοσοκομείο, όπου ο καρδιοχειρουργός του ΕΣΥ καλείται να λάβει μηνιαίες αποδοχές, μαζί με τις εφημερίες, όσες το ΙΚΑ ή άλλα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία αναγνωρίζουν ως αμοιβή ανά εγχείρηση για τον γιατρό στο ιδιωτικό νοσηλευτήριο; Και γιατί το ιδιωτικό νοσηλευτήριο που είναι συμβεβλημένο με το δημόσιο ασφαλιστικό ταμείο δεν αρκείται στη σύμβαση και στο «πακέτο» αμοιβής που έχει συμφωνήσει για την πλήρη νοσηλεία του ασθενούς και αποδεχόμαστε, σα να μη συμβαίνει τίποτα, το ιδιωτικό φακελάκι εις βάρος του δημοσίου χρήματος στον ιδιωτικό τομέα υγείας που χρηματοδοτείται από τον δημόσιο τομέα του ασφαλιστικού συστήματος;
Άρα δεν υπάρχουν αθώοι, είμαστε όλοι ένοχοι. Και για μένα είναι απολύτως ανεπαρκής, θα έλεγα ότι είναι υποκριτική, η εύκολη προσέγγιση που αναζητά τη λύση στην ελεγκτική και κυρωτική νομοθεσία. Με ελεγκτική, ποινικοδικαιική ή πειθαρχική διαδικασία και με αυξημένες κυρώσεις όπου τα πάντα ανυψώνονται σε βαθμό κακουργήματος και απειλούνται τεράστιες, μη επιβαλλόμενες, ποινές, δεν γίνεται απολύτως τίποτα. Δεν πρόκειται να γίνει ποτέ τίποτα. Όταν μιλάμε για αλλαγή της νομοθεσίας εννοούμε τη νομοθεσία την ουσιαστική, δηλαδή την διοικητική νομοθεσία. Όταν έχουμε έναν φαύλο Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων πρέπει να ξεκινήσουμε από τα θεμελιώδη. Δηλαδή από μία ριζική αλλαγή της φορολογικής νομοθεσίας, γιατί αυτό επηρεάζει τις σχέσεις οικονομίας και παραοικονομίαςη αλλαγή της νομοθεσίας θα μας επιτρέψει να καταγράψουμε και να φορολογήσουμε σωστά το ΑΕΠ. Ένα ΑΕΠ που υποεκτιμάται και υποφορολογείται, σε συνδυασμό με την διαρθρωτική σπατάλη, η οποία είναι σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΟΣΑ 30%, ως μειωμένη αποδοτικότητα σε σχέση με το optimum των χωρών του ΟΟΣΑ. Δεν μιλώ για την σπατάλη η οποία είναι παράνομη. Μιλώ για το διαρθρωτικό πρόβλημα της αποδοτικότητας των δημοσίων δαπανών. Αν ξεκινήσουμε από μία τέτοια συζήτηση με την κοινωνία επιχειρώντας να πείσουμε τον πολίτη ότι θα καταστήσουμε τα πραγματικά του εισοδήματα νόμιμα για να τα κάνουμε βιώσιμα και ανταγωνιστικά χωρίς να τον θίξουμε, αλλά θέλοντας να τον διασφαλίσουμε μπορούμε να συνάψουμε εθνική συμφωνία φορολογικής ειλικρίνειας, εμπιστοσύνης και δικαιοσύνης, οπότε μπορούμε να κάνουμε και όλα τα άλλα.
Οφείλουμε συνεπώς να δούμε τις τομές που πρέπει να γίνουν στους κρίσιμους αρμούς της νομοθεσίας. Στη νομοθεσία περί δημοσίων έργων, περί προμηθειών και περί παροχής υπηρεσιών για παράδειγμα. Στον τρόπο λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης, γιατί υπάρχει και η περιφερειακή, τοπική και μικρή διαφθορά. Και η οικονομική εγκληματικότητα δεν εστιάζεται μόνο στην κεντρική διοίκηση, ούτε στα μεγάλα μεγέθη. Διαχέεται. Εύκολα μπορείς να παρέμβεις όμως εκεί αν θέλεις, μέσα από δραστικές απλουστεύσεις και δραστικές εγγυήσεις διαφάνειας. Και το «σύμφωνο διαφάνειας» είναι μία πάρα πολύ ωραία ιδέα. Όχι ηθικά, αλλά επειδή περιορίζει το έννομο συμφέρον στη συνέχεια, δικονομικά. Η δικονομική επίπτωση ενός τέτοιου πράγματος είναι τεράστια, έχει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, πέρα από το ηθικοπαιδαγωγικό ζήτημα το οποίο τίθεται. Και πέρα από τη διαφάνεια και την έκθεση σε μία δημοσιότητα η οποία είναι πάντα επώδυνη, αλλά μπορούν πράγματι όλα να γίνονται υπό το φως της δημοσιότητας, τα πάντα. Τα πάντα να περιβάλλονται –αν θέλετε- όχι από ένα πέπλο μυστηρίου όπως τώρα, αλλά από ένα πλαίσιο διαφάνειας. Αυτό είναι εύκολο να γίνει. Θα μου πείτε, γιατί δεν έχει γίνει αυτό; Ίσως γιατί ποτέ δεν έχουμε προσεγγίσει τα θέματα αυτά συνολικά, πάντα τα υποτάσσουμε σε μία μίζερη, ιστορικού χαρακτήρα, κομματική αντιδικία: ποιος έκανε τα περισσότερα και καλύτερα σκάνδαλα και έχει επικρατήσει η άποψη ότι η κυβέρνηση κυβερνά αντιπολιτευόμενη την ανάμνηση της προηγούμενης κυβέρνησης και δεν αναδέχεται την εξ αντικειμένου ευθύνη για τη λειτουργία του κράτους, της κοινωνίας και της οικονομίας.
Επίσης αυτό δεν έχει γίνει γιατί το πολιτικό σύστημα αναδέχεται ευθύνες που δεν έχει και δεν καλεί τους άλλους παράγοντες του εθνικού βίου να μοιραστούν τις ευθύνες που τους αναλογούν. Και αναφέρομαι στον οικονομικό και επιχειρηματικό κόσμο, στο συνδικαλιστικό κίνημα, στην κοινωνία των πολιτών στην τοπική αυτοδιοίκηση κοκ.
Άρα πρέπει νομίζω να παραδεχθούμε το πρόβλημα, να το περιγράψουμε όσο γίνεται ακριβέστερα, να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις ενός κινήματος πολιτών υπέρ της διαφάνειας, όχι γιατί αυτό είναι ένα κίνημα ηθικού χαρακτήρα, αλλά επειδή είναι ένα κίνημα οικονομικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα, όπως το κίνημα των καταναλωτών. Ο καταναλωτής δεν ενδιαφέρεται για λόγους ηθικής, ενδιαφέρεται για λόγους εισοδήματος, για λόγους αγοραστικής δύναμης, για λόγους ποιότητας των τροφίμων, των ποτών και των άλλων προϊόντων που αγοράζει, άρα έχει ένα πολύ συγκεκριμένο και απτό συμφέρον, το οποίο και προωθεί. Πρέπει λοιπόν να διαμορφώσουμε το κίνημα των πολιτών που κατανοούν ότι το νόμιμο μπορεί να τους συμφέρει γιατί αυτό δημιουργεί τις συνθήκες του υγιούς ανταγωνισμού , τις συνθήκες αξιοκρατίας και ισονομίας, δηλαδή ουσιαστικά αποκαθιστά τη λειτουργία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.
Βεβαίως, και κλείνω με αυτό, στην πραγματικότητα πρέπει να συνδέσουμε το θέμα αυτό και με τη νέα μήτρα που παράγει τα σχετικά προβλήματα: την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινοτική νομοθεσία είναι το υπόδειγμα της αδιαφάνειας και της συγκάλυψης, του δήθεν τεχνοκρατισμού. Πρόκειται για μία κλασική περίπτωση –για να δώσω ένα παράδειγμα και εγώ ιστορικό αλλά απώτερο- των κοινωνιών του ασιατικού τρόπου παραγωγής, δηλαδή των λεγόμενων «υδραυλικών κοινωνιών», όπου οι λίγοι μύστες και γνώστες της τεχνολογίας και των μυστικών, οι μανδαρίνοι της εποχής, γνώριζαν και διακινούσαν τη γνώση. Τέτοια διακράτηση πληροφόρησης που γίνεται στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν υπάρχει σε κανένα εθνικό κράτος. Έχω μετάσχει σε πολλές συνθέσεις του Συμβουλίου Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ρωτήστε τους συναδέλφους μου, πρώην και νυν υπουργούς, εάν έχουν ποτέ ελέγξει πώς διαμορφώνεται η ημερήσια διάταξη στο Συμβούλιο, δηλαδή με ποια σειρά και για ποιους λόγους εισάγονται τα θέματα προς συζήτηση. Ποιος το καθορίζει αυτό; Υποτίθεται η εκάστοτε προεδρία. Στην πράξη όμως είναι καθοριστικός ο ρόλος των λόμπυ των διάφορων επιχειρηματικών τομέων τα οποία είναι παρόντα και τα οποία λειτουργούν απροκάλυπτα, σε συνεργασία με την κοινοτική γραφειοκρατία Το θεσμικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης φάνηκε άλλωστε τώρα, στην αδυναμία πρόβλεψης και διαχείρισης της οικονομικής κρίσης. Τα βήματα προς τα πίσω που έκανε η πολιτική Ευρώπη, η θεσμική Ευρώπη, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι κολοσσιαία. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα ,όπως και το πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Το κείμενο των G20 αν το δει κανείς αντεστραμμένο, δηλαδή ως καταγραφή των κενών της διεθνούς νομιμότητας και της διεθνούς οικονομικής διακυβέρνησης, είναι ένα παγκόσμιο σκάνδαλο διαφθοράς και αδιαφάνειας. Αυτό είναι το θέμα. Μία οικουμενική ομολογία ότι αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται και το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα αλλά και τα κράτη και η Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικά ένα επαρχιακού χαρακτήρα πολιτικό σύστημα όπως το δικό μας, το οποίο κινείται και αυτό στο επίπεδό του, με τα πολλαπλά βάρη τα οποία το επικαλύπτουν και τα οποία τείνουν να το εξοντώσουν και διανοητικά και πολιτικά και διαχειριστικά και ηθικά.
Λοιπόν χαίρομαι γιατί μου δίνεται η ευκαιρία να φωνάξω και εγώ μαζί σας ότι ήλθε η ώρα να αντισταθούμε. Αλλά να αντισταθούμε ονοματίζοντας τον εχθρό και θέτοντας στόχους.
* H ημερίδα πραγματοποιήθηκε στην Αίγλη Ζαππείου.
