19 Μαρτίου 2025
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Σκανδαλίδη, «Το βιολί του παπα-Γιώργη» (εκδόσεις Καστανιώτη), στην Παλαιά Βουλή
Μακαριώτατε,
Κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων, κύριε πρώην Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων, Κυρίες και κύριοι,
έχουμε έντονη παρουσία βουλευτών εν ενεργεία, αλλά κυρίως πρώην βουλευτών και πρώην υπουργών στην αίθουσα αυτή, και ελπίζω ότι αυτό είναι ένας καλός και όχι ένας κακός οιωνός. Ίσως είναι για το προσδόκιμο επιβίωσης καλός οιωνός. Πολιτικά πρέπει να τον μετατρέψουμε επίσης σε καλό οιωνό.
Ο Κώστας Σκανδαλίδης έχει δηλώσει τη λογοτεχνική του ροπή, εδώ και τώρα πολλά χρόνια. Και είμαι βέβαιος ότι έχει επηρεαστεί από το λογοτεχνικά διασημότερο παπαδοπαίδι που διαθέτουμε στην ελληνική γραμματεία, που είναι βεβαίως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Άλλωστε το βιβλίο στις περιγραφές του τόπου, των ηθών, των εθίμων, του εορτολογίου, του κύκλου των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών στην Κω, θα μπορούσε να θυμίζει συνειρμικά τις περιγραφές του Παπαδιαμάντη μέσα στο περιβάλλον της Σκιάθου.
Ο Κώστας Σκανδαλίδης ξεκίνησε τη μετά το βιβλίο διαδρομή του, όταν πια είχε περάσει την εφηβεία και είχε αφομοιώσει σε κάποιο βαθμό το πλήγμα του πρόωρου θανάτου του πατέρα του, ως Δωδεκανήσιος φοιτητής και ίσως αρκετοί και αρκετές εδώ μέσα να θυμούνται, ότι οι Δωδεκανήσιοι φοιτητές ήταν ένας από τους ισχυρότερους και θα έλεγα δυναμικότερους εθνοτοπικούς συλλόγους, συγκρίσιμος με τους Κρήτες φοιτητές. Γι' αυτό ίσως έγινε και η αναφορά στην Ιωάννα από την Κρήτη, στο απόσπασμα που ακούσαμε.
Πραγματολογικά το βιβλίο το έχω ελέγξει. Αναζήτησα μαρτυρίες και αποδείξεις, και βρήκα έναν πρόθυμο μάρτυρα ο οποίος εμφανίστηκε και κατέθεσε την άποψή του αυτεπαγγέλτως, που είναι ο επί τιμή πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και τέως υπηρεσιακός Πρωθυπουργός, ο Ιωάννης Σαρμάς, ο οποίος γεννήθηκε στην Κω, μεγάλωσε στην Κω, ήταν ενορίτης του παπα-Γιώργη στην Αγία Παρασκευή. Και ως προνομιακός αναγνώστης του βιβλίου, με διαβεβαίωσε ότι όλα περιγράφονται με μεγάλη αγάπη και τρυφερότητα αλλά και με απόλυτη ακρίβεια. Και στέλνει τους θερμούς του χαιρετισμούς στον Κώστα, τον συντοπίτη του.
Πρέπει να σας πω ότι έκανα και μία άλλη έρευνα, μικρή. Ανέτρεξα στον διαδικτυακό τόπο της Ιεράς Μητροπόλεως Κώου και Νισύρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τώρα οι Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου έχουν ελαφρώς αυξηθεί, συμπεριλαμβανομένης και της Εξαρχίας της Πάτμου και έχουν αποκτήσει και νομική οντότητα με τις τελευταίες νομοθετικές ρυθμίσεις. Κάτι μου θύμιζε η περίπτωση αυτή. Διάβαζα τον βιογραφικό του νυν Μητροπολίτη Κώου και Νισύρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου Ναθαναήλ, πνευματικό τέκνο του Ναθαναήλ στον οποίο αναφέρθηκε ο Άγιος Νέας Ιωνίας, και είδα ότι βιογραφικά ο Κώστας Σκανδαλίδης και ο άγιος Κώου ο σημερινός είναι βίοι παράλληλοι, που έχουν πάρα πολλά κοινά σημεία. Είναι και οι δυο παιδιά ιερέων της Κω και έχουν μεγαλώσει λίγο πολύ υπό τις ίδιες συνθήκες, και καταλήγω στο συμπέρασμα ότι ο άγιος Κώου Ναθαναήλ βρήκε ελεύθερη τη Μητροπολιτική αυτή Έδρα, επειδή την άφησε ελεύθερη ο Κώστας Σκανδαλίδης, ο οποίος από μικρός έλεγε ότι όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει Δεσπότης του Πολυτεχνείου, δηλαδή να πάει στο Πολυτεχνείο και να είναι Μητροπολίτης ΕΜΠ.
Τελικά, πήγε στο Πολυτεχνείο και σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός και δεν έγινε ποτέ μηχανικός γιατί τον γοήτευσε η πολιτική δράση, η συγγραφή κειμένων, τελικά η κοινοβουλευτική δραστηριότητα, το κυβερνητικό έργο και έτσι από το οικοσύστημα της Κω και από τον παπα-Γιώργη που τον μεγάλωσε, βρέθηκε στο οικοσύστημα του ΠΑΣΟΚ και από τον παπα-Γιώργη και στον Παπανδρέου.
Βεβαίως, ενώ είχε μεγαλώσει παραδοσιακά μέσα στην Εκκλησία, με το Βυζαντινό μέλος, με την παραδοσιακή μουσική, με τα ήθη, τα έθιμα, Ανατολικός χριστιανός αλλά βεβαίως με τα κατάλοιπα και τις μνήμες της Ιταλικής κατοχής, άρα μιας δυτικής παρουσίας στα Δωδεκάνησα, εντέλει ως πολιτική προσωπικότητα έγινε κατεξοχήν ορθολογιστής και Δυτικός, υπερασπίστηκε ένα μοντέλο για την Ευρώπη, για την Ελλάδα, σοσιαλδημοκρατικό, εξαιρετικά Δυτικό, επεξεργασμένο, και αγωνίστηκε και αγωνίζεται για αυτό, αλλά το κάτω στρώμα, όταν το ανασκαλεύει κανείς, είναι αυτό που έχει αποκομίσει βιωματικά από τον παπα-Γιώργη.
Πρέπει να σας πω ότι έχουμε πολλές συνάφειες με τον Κώστα. Ο πατέρας του πέθανε μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή του 1969, μεσούσης της δικτατορίας, σε ηλικία 61 ετών, κι άφησε τον Κώστα ορφανό σε ηλικία 16 ετών. Ο παππούς μου ο παπάς, ο παπα-Βαγγέλης, εφημέριος στο Τραχήλιον Αλιβερίου Ευβοίας, χειροτονία του Παντελεήμονος Φωστίνη πέθανε το 1968, ένα χρόνο νωρίτερα, σε ηλικία 65 ετών. Άρα, γνωρίζω πάρα πολύ καλά τι σημαίνει έγγαμος εφημεριακός κλήρος και τι σημαίνει ιερατική οικογένεια, που σημαίνει πολύ περισσότερα από αυτό που ονομάζεται ιερατική κλήση και γιορτάζουμε την εβδομάδα των ιερατικών κλήσεων.
Ενώ το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον παπα-Γιώργη και το βιολί του, η πραγματικότητα είναι ότι η ιερατική οικογένεια δεν συγκροτείται χωρίς τη μητέρα, χωρίς την πρεσβυτέρα, χωρίς την παπαδιά. Η παπαδιά, λοιπόν, είναι αυτή που δίνει τον τόνο και έχει τα κλειδιά του σπιτιού, ενώ ο παπάς έχει, όπως πρέπει, τα κλειδιά της εκκλησίας. Και αυτή είναι η διαφορά στα βιώματα που έχουμε, γιατί ο δικός μου ο παππούς δεν είχε παπαδιά, έμεινε χήρος με πέντε παιδιά σε ηλικία τριάντα ετών, και τα μεγάλωσε ώσπου να πεθάνει 35 χρόνια αργότερα , υπό πολύ δύσκολες συνθήκες γιατί δεν υπήρχαν οι συνθήκες της ευημερίας των Δωδεκανήσων αλλά οι συνθήκες της φτώχειας στην περιοχή αυτή, της νότιας Εύβοιας. Άρα είναι καλύτερα όταν κάποιος είναι έγγαμος ιερέας να μην έχει χάσει την πρεσβυτέρα του και να έχει και μια σχετική οικονομική άνεση, έστω και αν πρέπει να είναι πολυτεχνίτης, όπως ωραία περιέγραψε ο Σεβασμιότατος προηγουμένως, τον πολυτάλαντο παπα-Γιώργη που έψελνε, που έραβε, ιεροράπτης, και που βεβαίως έπαιζε το βιολί του.
Το παραδοσιακό βιολί είναι το ίδιο όργανο με το βιολί της συμφωνικής μουσικής, όπως και το κλαρινέτο είναι το ίδιο όργανο, αλλά έχει τους δικούς του υπέροχους τρόπους στην παραδοσιακή μουσική, και αυτό βρίσκεται στην λεζάντα του βιβλίου, το βιολί του παπα-Γιώργη. Αλλά ήταν παρ' όλα αυτά, παραδοσιακός, λαϊκός και λόγιος. Για να είσαι λόγιος δεν χρειάζεται να έχεις ακαδημαϊκά προσόντα, δεν χρειάζεται να είσαι πανεπιστημιακά εκπαιδευμένος θεολόγος. Πρέπει να έχεις μία προδιάθεση, μία πνευματικότητα, αυτή η λαϊκή πνευματικότητα, η λαϊκή θρησκευτικότητα, είναι πάρα πολύ σημαντική γιατί αυτή συγκροτεί την Εκκλησία. Συγκροτεί το Σώμα του Χριστού. Αυτή είναι η ευχαριστιακή κοινότητα, είναι το Corpus Mysticum. Είναι η Εκκλησία καθαυτή. Και αυτό νομίζω ότι το έδειξε ο Κώστας, με τον καλύτερο τρόπο.
Βεβαίως, υπέστη το πλήγμα της πρώιμης απώλειας και ενηλικιώθηκε πάρα πολύ γρήγορα και άρχισε τη διαδρομή μου περιέργως πως στη Θεσσαλονίκη για ένα χρόνο, άρα έχει παραστάσεις από τη Θεσσαλονίκη της εποχής, και στην Αθήνα στη συνέχεια και γι' αυτό έχει διατελέσει και βουλευτής Δωδεκανήσου για ένα διάστημα και Α΄ Αθηνών, για ένα πολύ μεγαλύτερο διάστημα.
Και έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία τώρα με αφορμή το ωραίο αυτό βιβλίο, το γεμάτο αγάπη και αναμνήσεις για την οικογένειά του, τα αδέλφια του, τους συντοπίτες του, τους συμμαθητές του, τους συμφοιτητές του, να δούμε πως γράφεται η ζωή μας σε βιβλίο και να καταλάβουμε ότι το ανώτερο στάδιο της ζωής και της λογοτεχνίας είναι η αυτοβιογραφία. Δηλαδή, εάν τελικά θέλουμε να συμφιλιωθούμε με τη ζωή μας πρέπει να την γράψουμε και γράφοντάς την, στην πραγματικότητα κινούμαστε στο ανώτερο επίπεδο της λογοτεχνίας, γιατί τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πραγματικότητα, οποιαδήποτε έμπνευση, ακόμη κι αν η έμπνευση αυτή είναι τόσο λαμπρή και τόσο πηγαία όσο η έμπνευση που Χρήστου Χωμενίδη.
Κώστα μου, νομίζω ότι σε καταλαβαίνω και σε νιώθω και μπορώ να διαβεβαιώσω όλους τους μελλοντικούς αναγνώστες του βιβλίου σου, ότι θα απολαύσουν ένα κείμενο το οποίο έχει συναισθηματική γνησιότητα και αυτό είναι το μεγαλύτερο προσόν. Να είσαι καλά!
