2021
Πρόλογος Ευ. Βενιζέλου στο βιβλίο των Ηλιάνα Νικολάου & Γεώργιος Τσαούσης, Εγχειρίδιο Κυπριακής Διοικητικής Δικονομίας*
Η Κυπριακή Δημοκρατία ως κράτος μέλος της Κοινοπολιτείας και ως χώρα εντεταγμένη στην παράδοση του κοινοδικαίου ( Common Law ) έχει πάντα μεγάλο εργαστηριακό ενδιαφέρον, ιδίως για τους Ελλαδίτες νομικούς που ανήκουν στην παράδοση του ευρωπαϊκού ηπειρωτικού δικαίου.
Αυτή όμως η διάσταση της κυπριακής έννομης τάξης αφορά το Ιδιωτικό και Ποινικό Δίκαιο. Αντιθέτως στο πεδίο του Δημοσίου Δικαίου η κυπριακή έννομη τάξη ήταν εξαρχής, από την κήρυξη της ανεξαρτησίας, στραμμένη προς το ευρωπαϊκό ηπειρωτικό δίκαιο. Ιδιαίτερα προς τη γαλλική και συνακόλουθα την ελληνική παράδοση που έχει στο επίκεντρό της το Συμβούλιο της Επικρατείας και τη νομολογία του.
Στην αφετηρία αυτού του επιστημολογικού διχασμού βρίσκεται το ίδιο το θεμέλιο της κυπριακής έννομης τάξης, το Σύνταγμα του 1960. Σύνταγμα που αποτελεί επιτομή του φαινομένου της διεθνοποίησης του Συντάγματος αλλά και ακραίο παράδειγμα γραπτού και αυστηρού Συντάγματος. Παράδειγμα συνταγματικού κειμένου που επειδή ήταν προϊόν του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων και προσάρτημα διεθνών συνθηκών, διακρινόταν από τη μυωπική και αλαζονική αίσθηση ότι μπορεί να θέσει υπό έλεγχο την ίδια την ιστορική εξέλιξη. Αυτό είχε οργανωθεί και δικονομικά με τις προβλέψεις του Συντάγματος του 1960 αφενός μεν για το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, αφετέρου δε για το Ανώτατο Δικαστήριο, τις λεπτές εσωτερικές / διακοινοτικές ισορροπίες και τους ουδέτερους προέδρους.
Τα γνωστά γεγονότα και στη συνέχεια οι καταστάσεις που διαμορφώθηκαν πολύ σύντομα, μετά το 1963, κατέστησαν την κυπριακή έννομη τάξη εργαστήριο του Δικαίου της Ανάγκης, άρα επέβαλαν τη συμβίωση ενός εξαιρετικά αυστηρού Συντάγματος με μια έννοια που το υπερβαίνει και το αναδιαμορφώνει. Οι μεταβολές επέρχονται μέσω της νομοθεσίας η συνταγματικότητα της οποίας καταφάσκεται νομολογιακά. Μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μεταβολές γραπτές αλλά άτυπες. Το παράδοξο είναι ότι από ένα χρονικό σημείο και μετά η τυπική διαδικασία αναθεώρησης άρχισε να εφαρμόζεται παράλληλα προς το Δίκαιο της Ανάγκης που ήταν πάντα το νομικό θεμέλιο για συνταγματικές μεταβολές θεμελιώδεις, αλλά τυπικά προσωρινές, στα κρίσιμα κεφάλαια της πολιτειακής δομής της Κυπριακής Δημοκρατίας και των σχέσεων των δυο κοινοτήτων ( Ευ. Βενιζέλος, Η αναθεώρηση του Συντάγματος στην Ελλάδα και την Κύπρο, ΔΗΜΩΝΑΣΣΑ, 2019, σελ 213 επ. )
Στη μακρά αυτή περίοδο και μέχρι την ίδρυση του Διοικητικού Δικαστηρίου (δεν αναφέρομαι εδώ στο Οικογενειακό Δικαστήριο που διασταυρώθηκε με τις αρμοδιότητες των κοινοτήτων και ως προς την ελληνοκυπριακή κοινότητα με τις οιονεί δικαστικές αρμοδιότητες της Εκκλησίας της Κύπρου), ισχύει μάλιστα ένα συμπαγές σύστημα ενιαίας δικαιοδοσίας. Ενιαίας αλλά δικέφαλης, στραμμένης και στην παράδοση και την ερμηνευτική μεθοδολογία του κοινοδικαίου για τις διάφορες του Ιδιωτικού και τις υποθέσεις του Ποινικού Δικαίου και στην παράδοση και την ερμηνευτική μεθοδολογία του ηπειρωτικού δικαίου για το Δημόσιο Δίκαιο. Όταν λέω Δημόσιο Δίκαιο δεν εννοώ μόνο το Διοικητικό Δίκαιο αλλά και το ίδιο το Σύνταγμα και την ερμηνεία του, δηλαδή το πεδίο του Συνταγματικού Δικαίου. Όμως το Σύνταγμα δεν είναι θεμέλιο και κανόνας αναφοράς και ελέγχου της συνταγματικότητας μόνο του δημοσίου δικαίου, αλλά όλης της έννομης τάξης, συνεπώς και του Ιδιωτικού και του Ποινικού Δικαίου. Αυτή η λειτουργία του Συντάγματος και μάλιστα αυτού που ονομάζω «επαυξημένο Σύνταγμα», έγινε πολύ περισσότερο προφανής και έντονη υπό συνθήκες πολυεπίπεδου Συντάγματος, δηλαδή άλλων αυτοαναφορικά θεμελιωμένων συστημάτων υπερεχόντων κανόνων δικαίου και κυρίως της ΕΣΔΑ και του Δικαίου της ΕΕ που αφαιρούν από αλλά και προσθέτουν στο εθνικό Σύνταγμα κανονιστικό περιεχόμενο.
Η συγχώνευση εδώ και 57 χρόνια της δικαιοδοσίας του Συνταγματικού και του Ανωτάτου Δικαστηρίου με επίκληση του Δικαίου της Ανάγκης δεν έθιξε την ισχύ του ιδιόμορφου και πολύπλοκου συστήματος δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων αλλά και της κατανομής των αρμοδιοτήτων των κρατικών οργάνων και των ρυθμιστικών πράξεων των σχετικών με τον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος που προβλέπει το Σύνταγμα του 1960. Η έλλειψη όμως Συνταγματικού Δικαστηρίου μείωσε τη δικονομική ευκρίνεια του συστήματος (Ευ. Βενιζέλος, Ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα και την Κύπρο. Μια παράλληλη σκιαγράφηση, σε: του ίδιου, Το κυπριακό ζήτημα, η κυπριακή συνταγματική τάξη και η προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πέντε μελέτες για την αντοχή των συνταγματικών υλικών στην Kύπρο, Eκδόσεις Aντ. N. Σάκκουλα, 2000, σελ. 51-69 = Επιθεώρηση Kυπριακού Δικαίου 39-40, 1992, σελ. 5845-5856).
Τώρα η κυπριακή έννομη τάξη και πιο συγκεκριμένα το κυπριακό δικαστικό σύστημα βρίσκεται προ σημαντικών αλλαγών με την ίδρυση Διοικητικού Εφετείου και την επανίδρυση Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου που θα αφαιρέσει σημαντικές αρμοδιότητες από το Ανώτατο Δικαστήριο. Συνεπώς ο δικαιοδοτικός κλάδος της διοικητικής δικαιοσύνης αποκτά πιο ολοκληρωμένο οργανωτικό σχήμα, η συνταγματική δικαιοσύνη οργανώνεται με εξειδικευμένο και εντέλει συγκεντρωτικό τρόπο και με την ποικιλία των δικονομικών προσβάσεων που προβλέπει ούτως ή άλλως εξαρχής το Σύνταγμα του 1960. Τώρα όμως το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο εγκαθιδρύεται και ως Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο που ασκεί πρωτίστως ένα είδος αναιρετικού ελέγχου υπό προϋποθέσεις παραδεκτού που θυμίζουν έντονα την πιλοτική δίκη και την κατ´ άλμα αναίρεση και έφεση ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η διοικητική αλλά και η συνταγματική δικονομία διανύουν συνεπώς στην Κύπρο μια περίοδο ανανέωσης και βρίσκονται ενώπιον νέων πρακτικών και δογματικών προκλήσεων με μεγάλο συγκριτικό ενδιαφέρον.
Το νέο βιβλίο της Ηλιάνας Νικολάου και Γεωργίου Τσαούση βάζει σε επιστημονική, πρακτική και διδακτική τάξη όλη αυτήν την ύλη και καθίσταται ένα εξαιρετικά χρήσιμο βοήθημα για τον νομικό της θεωρίας και της πράξης αλλά βεβαίως και για τον φοιτητή, προπτυχιακό και μεταπτυχιακό. Οι συγγραφείς συγκεντρώνουν σε σπάνιο βαθμό τα αναγκαία εχέγγυα γνώσης και εμπειρίας. Η διδακτορική διατριβή της Ηλιάνας Νικολάου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων στην Κύπρο ( Ηλ. Νικολάου, Ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων και της κατανομής των αρμοδιοτήτων των οργάνων του κράτους στην Κύπρο, Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2000) είναι η μονογραφία αναφοράς για το θέμα. Η μακρά δικαστική της εμπειρία ξεκινά από τη θέση της νομικής βοηθού στο Ανώτατο Δικαστήριο και συνεχίζεται από τη θέση της Προέδρου του Οικογενειακού Δικαστηρίου. Η λαμπρή θητεία της ως Επιτρόπου της Διοίκησης της επιτρέπει να έχει πλήρη εποπτεία του διοικητικού συστήματος και των παθογενειών του αλλά και σφαιρική γνώση των ευρωπαϊκών και διεθνών δεδομένων. Η δικηγορική της διαδρομή της επιτρέπει να γνωρίζει τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος τόσο πάνω από την έδρα όσο και ενώπιον της έδρας. Η μακρά διδακτικής της εμπειρία σε νομικές σχολές την έχει εξοπλίσει με το διδακτικό αισθητήριο που διευκολύνει την μετάδοση της γνώσης ( και όχι απλώς της πληροφορίας) στον φοιτητή.
Είμαι βέβαιος ότι το νέο αυτό βιβλίο θα καταστεί αναγκαίο για κάθε νομικό που ενδιαφέρεται για το Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο και τη δυναμική του.
Αύγουστος 2021
Ευάγγελος Βενιζέλος
*Πρόλογος Ευ. Βενιζέλου στο βιβλίο των Ηλιάνα Νικολάου & Γεώργιος Τσαούσης, Εγχειρίδιο Κυπριακής Διοικητικής Δικονομίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021, σελ VII-IX
