25 Σεπτεμβρίου 2022
Χαιρετισμός Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Χάρη Καραπάνου, «Η Ορθόδοξη Εκκλησία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο σύγχρονο ταραχώδη κόσμο», στο Αγρίνιο, στις 25.9.2022
Προλογίζω με μεγάλη χαρά την παρουσίαση του βιβλίου του νέου και αγαπητού συναδέλφου κυρίου Χαράλαμπου Καραπάνου, για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ορθόδοξη Εκκλησία στον σύγχρονο ταραχώδη κόσμο. Ο Χ. Καραπάνος είναι ένας νομικός, που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τα ζητήματα του εκκλησιαστικού και κανονικού δικαίου και για τα ζητήματα της εκκλησιαστικής Ιστορίας. Ένας άνθρωπος που έχει γνήσιο ενδιαφέρον για την Ορθοδοξία.
Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι η μεγάλη κατάκτηση της νεωτερικότητας, η μεγάλη κατάκτηση του ευρωπαϊκού και γενικότερα του δυτικού, νομικού και πολιτικού πολιτισμού. Από τις μεγάλες επαναστάσεις του 18ου αιώνα, την Αμερικανική και την Γαλλική, αρχίζει ένα κύμα συνταγματισμού αλλά και ένα κύμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πολλές γενιές ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν συγκροτηθεί μέχρι σήμερα και τώρα μπορούμε να μιλάμε για την 4η και την 5η γενιά ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσα σε έναν ταραχώδη κόσμο, που ζει υπό συνθήκες πολέμου, πανδημίας, πληθωρισμού, κρίσης στην εφοδιαστική αλυσίδα, απειλής για την κλιματική ισορροπία, βαθιάς - για την ακρίβεια - κλιματικής κρίσης, άρα ζούμε μέσα σ’ έναν κόσμο ο οποίος είναι γεμάτος κινδύνους, ανασφάλειες και ο άνθρωπος χρειάζεται θώρακα, χρειάζεται έναν χώρο προστασίας.
Βεβαίως, αυτή η αντίληψη είναι συνυφασμένη με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, τη δυτική δημοκρατία. Είναι μια αντίληψη δυτική που αξιώνει όμως οικουμενική αποδοχή και εφαρμογή. Δεν μπορείς να το επιβάλεις αυτό όμως σ’ έναν πολύπλοκο κόσμο, ο οποίος ζει ταυτόχρονα σε πολλές και διάφορες εποχές. Σε άλλη εποχή ζούμε στην Ευρώπη, σε άλλη εποχή ζούμε σε χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας ή της Αφρικής. Υπάρχουν δισεκατομμύρια ανθρώπων για τους οποίους δεν είναι καθόλου αυτονόητο και καθόλου δεδομένο το επίπεδο προστασίας της Δημοκρατίας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που εμείς θεωρούμε δεδομένο στην Ευρώπη, γενικότερα στον δυτικό κόσμο. Και στην πραγματικότητα η πολεμική σύγκρουση που βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι μια σύγκρουση της Δύσης με τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό. Είναι μια μάχη για τη Φιλελεύθερη Δημοκρατία, αλλά η μάχη αυτή είναι, βεβαίως, μια μάχη και για το κράτος δικαίου, είναι μια μάχη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Όταν λέμε Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν εννοούμε μόνον τα αμυντικά δικαιώματα, τα δικαιώματα που αφορούν την ανθρώπινη αξία, την προσωπικότητα, τη ζωή, την ιδιωτικότητα, εννοούμε και τα δικαιώματα πολιτικής και κοινωνικής συμμετοχής, εννοούμε την οικονομική ελευθερία, την προστασία της ιδιοκτησίας και της περιουσίας, εννοούμε τα διαδικαστικά και δικονομικά δικαιώματα, με κορυφαίο το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη, εννοούμε τον μεγάλο και κρίσιμο κατάλογο των κοινωνικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων που έχει το άτομο και πολύ περισσότερο ο πολίτης, για παροχές που του διασφαλίζουν ένα ελάχιστο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης, εννοούμε το δικαίωμα στο περιβάλλον, εννοούμε τα δικαιώματα έναντι των τεχνολογικών απειλών, τα δικαιώματα έναντι της κλιματικής κρίσης, που είναι κι αυτή μια πολλή μεγάλη απειλή.
Στην αφετηρία όλου αυτού του μεγάλου κινήματος που έχει πια ξεπεράσει σε ζωή τους δυο αιώνες, βρίσκεται μια ανθρωπιστική προσέγγιση, η οποία είναι βεβαίως συνταγματική, υπάρχει ο συνταγματικός ανθρωπισμός, αλλά ο συνταγματικός ανθρωπισμός αναγνωρίζει τη μεγάλη του οφειλή στον Χριστιανισμό, αναγνωρίζει τη μεγάλη του οφειλή βεβαίως στον Διαφωτισμό. Αλλά μήπως από τη μήτρα του Χριστιανισμού δεν έχει ξεπηδήσει και ο Διαφωτισμός; Ιδίως δε ο νεοελληνικός Διαφωτισμός είναι ταυτισμένος με εκκλησιαστικές προσωπικότητες που είχαν την παιδεία αλλά - θα έλεγα - και την τόλμη, το διανοητικό θάρρος να μιλήσουν με άλλον τρόπο την περίοδο πριν την Επανάσταση της Ανεξαρτησίας, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και αμέσως μετά κατά τη συγκρότηση του νέου Ελληνικού Κράτους και της Εκκλησίας του και της σχέσης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Βεβαίως, κυριαρχεί στην Ορθόδοξη Θεολογία η αντίληψη ότι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ταυτίζονται με τον δικαιωματισμό, με μια ατομοκεντρική ή και εγωιστική προσέγγιση. Αυτό, θα μου επιτρέψετε να πω, δεν είναι ακριβές, δεν αντιτάσσεται στα Ανθρώπινα Δικαιώματα μια αντίληψη ενοριακή, κοινοτική, αντιθέτως η θρησκευτική ελευθερία ήταν το δικαίωμα που βρέθηκε στη μήτρα όλου του κινήματος του συνταγματισμού των δύο τελευταίων αιώνων. Και όταν μιλάμε για Ορθόδοξη Εκκλησία δεν πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας μια πλειονοτική Ορθοδοξία, μια Ορθοδοξία που είναι η επικρατούσα θρησκεία, η θρησκεία της πλειονότητας του πληθυσμού σε χώρες όπως η Ελλάδα, αλλά πρέπει να έχουμε στο νου μας τη μειονοτική Ορθοδοξία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τα Πατριαρχεία τα Ελληνόφωνα τα οποία ζουν υπό συνθήκες ιδιαίτερα πιεστικές, τη μειονοτική και εμπερίστατη Ορθοδοξία σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου. Εκεί καταλαβαίνουμε τι σημαίνει να είναι φορέας του θεμελιώδους δικαιώματος στη θρησκευτική ελευθερία η ίδια η Ορθόδοξη Εκκλησία ως οντότητα θεολογική, κανονολογική αλλά και νομική.
Επίσης, έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να αντιληφθούμε ότι χωρίς αυτόν όλον τον προβληματισμό που συγκροτεί τη συνταγματική ηθική και τον συνταγματικό ανθρωπισμό για τον οποίο σας μίλησα, δεν θα υπήρχε ένα περιβάλλον, στο οποίο να μπορούσε να ευδοκιμήσει υπό τις σημερινές πιεστικές και ταραχώδεις συνθήκες και ο θεολογικός λόγος ο οποίος βεβαίως δεν θα κάνει μια προσέγγιση κανονιστική, μια προσέγγιση νομική, μια προσέγγιση απειλητική και τιμωριτική, αλλά μια προσέγγιση ευρύχωρη, συγχωρητική, συμπεριληπτική, πνευματική σύμφωνα με τις πεποιθήσεις που έχει ο κάθε πιστός για τη θρησκεία του ή ο οπαδός οποιουδήποτε φιλοσοφικού συστήματος, καθώς μιλάμε πάντα για συνθήκες πλουραλισμού, πολυφωνίας, άλλο αν εμείς ζούμε σε μια χώρα η οποία έχει σαφή χαρακτηριστικά από κοινωνιολογικής και πραγματολογικής πλευράς.
Χαίρομαι λοιπόν, γιατί ο κ. Καραπάνος αναδεικνύει στο πόνημά του αυτήν τη βαθιά σχέση Ορθοδοξίας και Κράτους Δικαίου, Ορθοδοξίας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και θα μου επιτρέψετε να πω, Ορθοδοξίας και Φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Χαίρομαι δε, γιατί αυτό γίνεται εκτός του κέντρου των Αθηνών, γίνεται σε μια περιοχή της Ελλάδος όπως είναι η Αιτωλοακαρνανία, η οποία έχει πολλή μεγάλη πνευματική παράδοση και πολλή μεγάλη εκκλησιαστική παράδοση και εύχομαι στο πόνημα αυτό του Χαράλαμπου Καραπάνου να βρει τον δρόμο του και να λειτουργήσει διδακτικά, παιδαγωγικά όπως φιλοδοξεί ο συγγραφέας στον οποίο εύχομαι υγεία και κάθε επιτυχία.
25.9.2022, Ο Ευ. Βενιζέλος για το βιβλίο του Χ. Καραπάνου from Evangelos Venizelos on Vimeo.
