Θεσσαλονίκη, 10 Μαρτίου 2025
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην τελετή αναγόρευσης της κυρίας Μαρίας Τελαλιάν σε Επίτιμη Διδάκτορα της Νομικής Σχολής ΑΠΘ
Κύριε Πρύτανη,
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Κυρίες και κύριοι,
το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η Νομική του Σχολή, υποδέχεται σήμερα τη μεγάλη κυρία του εφαρμοσμένου Διεθνούς Δικαίου στη χώρα μας, την αγαπημένη μας Μάνια Τελαλιάν. Η αναγόρευσή της, ως επίτιμης διδάκτορος της Νομικής Σχολής, είναι επάξια. Συνιστά όχι μόνο τιμητική χειρονομία, αλλά και ουσιαστική αναγνώριση της συμβολής της Μάνιας Τελαλιάν στο πεδίο του δημοσίου Διεθνούς Δικαίου.
Μιλώ πρωτίστως υπό την ιδιότητά μου του πρώην Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης και Υπουργού των Εξωτερικών. Έτσι η μαρτυρία μου έχει κάποια αξία. Πρέπει, λοιπόν, να γνωρίζουμε, όλες και όλοι, ότι στο corpus της διπλωματικής Ιστορίας των τελευταίων δεκαετιών, βρίσκονται αρχειοθετημένα άπειρα σημειώματα, γνωμοδοτήσεις, ρηματικές διακοινώσεις, non papers, συμφωνίες απλουστευμένης μορφής, συμβάσεις, συνθήκες, δηλώσεις επιφυλάξεων, πρακτικά, πρωτόκολλα, επιστολές της Ελληνικής Δημοκρατίας προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ που είναι αποτέλεσμα της γραφίδας ή της επεξεργασίας της Μάνιας Τελαλιάν. Αυτό το μη γνωστό, μη δημόσιο και πολύ συχνά μη υπογεγραμμένο απόθεμα είναι η πραγματική ιστορική συμβολή της Μάνιας Τελαλιάν στην ελληνική εξωτερική πολιτική, που είναι πυλώνας της εθνικής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας.
Όλα τα άλλα που ακούστηκαν είναι και αυτά πάρα πολύ σημαντικά, τα δημόσια και καταγεγραμμένα.Πράγματι, η Μάνια Τελαλιάν εκπροσώπησε με επαρκέστατο, απολύτως επαγγελματικό και επιστημονικό τρόπο τη χώρα ενώπιον Διεθνών Δικαστηρίων, ενώπιον του ίδιου του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης με χαρακτηριστική την υπόθεση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας με την Βόρεια Μακεδονία, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος, των συσχετισμών και της φύσης του Δικαστηρίου. Εκπροσώπησε σε πολλές δίκες στο Στρασβούργο την Ελληνική Δημοκρατία ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Έχω παρακολουθήσει την αγόρευσή της στην τελευταία υπόθεση για τη Σαρία.
Είχε την ευκαιρία να ασκήσει καθήκοντα αναπληρώτριας Μόνιμης Αντιπροσώπου της Ελλάδος στον ΟΗΕ κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θητείας της χώρας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού. Πριν από είκοσι χρόνια - δυστυχώς ο χρόνος περνάει γρήγορα και δεν είναι πανδαμάτωρ. Μαζί με δύο πρόσωπα που θα ήθελα να τα μνημονεύσω ονομαστικά. Την επίσης αναπληρώτρια Μόνιμη Αντιπρόσωπο την περίοδο εκείνη, την πρέσβη και σήμερα Υφυπουργό Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και Μόνιμο Αντιπρόσωπο, έναν προσωπικό μου καλό φίλο, τον αείμνηστο Αδαμάντιο Βασιλάκη.
Η συμβολή της Μάνιας Τελαλιάν σε όλα τα επιμέρους θέματα του επιτακτικού καταλόγου των θεμάτων της εξωτερικής μας πολιτικής ήταν και είναι, μέχρι τώρα που μιλάμε, καθοριστική.
Η σχέση μας με τη Βόρεια Μακεδονία και το ονοματολογικό είναι ίσως το απλούστερο από αυτά. Η συμμετοχή της στην επεξεργασία της μη κυρωθείσας σύμβασης με την Αλβανία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, εξαιρετικά σημαντική. Αλλά εξίσου σημαντική και η συμβολή της στην προσπάθεια που κάναμε για την αναβίωση και ολοκλήρωση της συμφωνίας αυτής προτείνοντας ένα νέο προοίμιο με δεσμευτικούς όρους ώστε να διατηρηθεί το νομικό περιεχόμενο και να επιβεβαιωθεί το τεχνικό περιεχόμενο της Σύμβασης. Την ίδια περίοδο, με τη βοήθεια της Μάνιας Τελαλιάν συντάχθηκε και υπεγράφη και ισχύει Σύμβαση Ελλάδος-Αλβανίας για τη χρήση των τοπωνυμίων, η υπογραφή της οποίας συνοδεύεται από δήλωση του Αλβανού Υπουργού Εξωτερικών ότι η Αλβανία δεν διατηρεί καμία αλυτρωτική διεκδίκηση σε σχέση με την Ελλάδα και θα χρησιμοποιεί τα ελληνικά τοπωνυμία για τόπους που ανήκουν στην ελληνική επικράτεια.
Αναφέρθηκε ήδη η συμβολή της στη σύνταξη των συνθηκών οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Ιταλία, με μετατροπή της Αρχικής Σύμβασης του 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και με την Αίγυπτο.
Η συμμετοχή της σε όλο το φάσμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων ήταν και είναι καθοριστική. Με τελευταία, αυτή που αφορά τη σημερινή φάση των σχέσεων που τη χειρίζεται ο παρών εδώ Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, αγαπητός και εκλεκτός συνάδελφος του Συνταγματικού Δικαίου και αυτός στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στην αρχή της πολιτικής μου διαδρομής, ο προνομιακός συνομιλητής μου στα θέματα Διεθνούς Δικαίου ήταν ένας πολύ καλός φίλος, γέννημα και θρέμμα της Νομικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ο Κρατερός Ιωάννου, που μας άφησε νωρίς. Σε αυτή τη θέση, του προνομιακού συνομιλητή, τον Κρατερό Ιωάννου τον διαδέχτηκε, για μένα τουλάχιστον, η Μάνια Τελαλιάν. Είναι αμέτρητες οι ώρες των συζητήσεών μας, των διαβουλεύσεών μας, της κοινής εργασίας μας πάνω σε κείμενα, πάνω σε χάρτες, και αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς, θα μου επιτρέψετε να αναφέρω ότι είναι σε σχέση με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τις διερευνητικές επαφές, οι έγραφες οδηγίες του Υπουργού Εξωτερικών σε σχέση με τη στρατηγική μας, δηλαδή σε σχέση με τη συμπερίληψη όχι μόνο της Υφαλοκρηπίδας αλλά και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, όχι μόνο του Αιγαίου αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου. Και βέβαια, το ίδιο ισχύει και για τις οδηγίες ως προς τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης που αποτελούν αντικείμενο και των σημερινών επαφών και διαβουλεύσεων με την Τουρκία.
Αλλά θα μου επιτρέψετε να πω ότι, δύο κείμενα, τα οποία μνημονεύονται ως σημαντικά από εχθρούς και φίλους, που είναι οι δηλώσεις μας για τη δικαιοδοσία αφενός μεν του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, αφετέρου δε του Διεθνούς Δικαστηρίου του Δικαίου της Θάλασσας του Αμβούργου, οι δηλώσεις που υπογράφω ως Υπουργός Εξωτερικών εκ μέρους της χώρας με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου 2015, λίγες μέρες πριν τις εκλογές, είναι βεβαίως αποτέλεσμα της εργασίας και της σοφίας της Μάνιας Τελαλιάν, σε συνεργασία με όλους σχεδόν τους Έλληνες διεθνολόγους και πάντως με τους σημαντικότερους από αυτούς και με πολλούς ξένους διεθνολόγους.
Η ομόφωνη εκλογή της ως Διευθύντριας του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ, από κοινού με την εκλογή του νέου Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού, πρέσβη Σινιρλίογλου, πρώην Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκικής Δημοκρατίας, σημαίνει πολλά για την εξωτερική μας πολιτική αλλά και για τη Μάνια Τελαλιάν ως πρόσωπο, ως προσωπικότητα της διεθνούς διπλωματικής σκηνής.
Αντικείμενο του Γραφείου είναι η σύνταξη εκθέσεων για την κατάσταση των Δημοκρατικών Θεσμών και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις χώρες - μέλη αλλά και η επίβλεψη των εκλογών. Και πράγματι, οι εξελίξεις στην Ουκρανία, οι εξελίξεις στη σχέση Ηνωμένων Πολιτειών - Ρωσίας για να είμαστε πιο ακριβείς, μπορεί να προσδώσουν ένα νέο αντικείμενο στον ΟΑΣΕ, έναν οργανισμό που έχει ταλαιπωρηθεί, για να μην πω ότι έχει περιέλθει σε μια κατάσταση ύπνωσης τα τελευταία χρόνια μετά την έναρξη της ευθείας στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Βεβαίως, το σημαντικό είναι ότι αυτή η τελετή γίνεται στην παρούσα συγκυρία. Γιορτάζουμε και επαινούμε τη Μάνια Τελαλιάν ως μια μεγάλη πρωταγωνίστρια του Διεθνούς Δικαίου, της διεθνούς νομιμότητας, των Διεθνών Οργανισμών, αλλά αυτά τα κάνουμε σε μια περίοδο κατά την οποία είναι πλέον προφανής και έκδηλη η βαθιά κρίση του Διεθνούς Δικαίου. Η βαθιά κρίση της ίδιας της οργάνωσης της διεθνούς κοινωνίας.
Η κρίση αυτή νομίζω ότι είναι εμφανής στον ίδιο τον ΟΗΕ και στον τρόπο που λειτουργούν τα βασικά θεσμικά όργανά του. Στον τρόπο με τον οποίο συγκρούεται η Γενική Συνέλευση με το Συμβούλιο Ασφαλείας. Είναι εμφανής στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, πολύ κοντά στο αντικείμενό σας κύριε Κοσμήτορα, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και βεβαίως, εάν στους διεθνείς οργανισμούς όπως πρέπει συμπεριλάβουμε και το ΝΑΤΟ, η κρίση αυτή αφορά βεβαίως και το ΝΑΤΟ, κάτι που ενδιαφέρει βαθύτατα και τη χώρα μας.
Στην πραγματικότητα, τίθεται υπό αμφισβήτηση ένας διαχωρισμός που στη διεθνή βιβλιογραφία επιχείρησε να επιβληθεί τα τελευταία χρόνια. Η θεωρία αυτή διαχωρίζει το δημοκρατικό Διεθνές Δίκαιο από το αυταρχικό Διεθνές Δίκαιο. Αυτή όμως η βαθιά ιδεολογική, αξιακή αντίληψη για το Διεθνές Δίκαιο, τώρα δεν υπάρχει. Δύο είναι κατά τη γνώμη μου τα κρίσιμα ερωτήματα :
Χωρίς δημοκρατία είτε υπό την Αμερικανική είτε υπό την Ευρωπαϊκή της εκδοχή, χωρίς φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί να υπάρχει πράγματι διεθνής νομιμότητα; Και η επίκληση του Διεθνούς Δικαίου είναι ένας ισχυρισμός ή είναι μια στρατηγική;
Όποιος πιστεύει ότι η επίκληση του Διεθνούς Δικαίου συνιστά μια ολοκληρωμένη και ασφαλή στρατηγική προφανώς σφάλλει και μπορεί να σφάλλει επικίνδυνα. Ισχυρισμός, ναι, μπορεί να είναι η επίκληση του Διεθνούς Δικαίου αλλά ένας ισχυρισμός ο οποίος δυστυχώς, όπως βλέπουμε, σαρώνεται μέσα στο εργαστήριο της Ιστορίας και κανένας άλλος κλάδος του δικαίου δεν επικοινωνεί με την Ιστορία τόσο άμεσα όσο το Διεθνές Δίκαιο. Γιατί εκεί βλέπουμε τι σημαίνει ισχύς και τι σημαίνει αδυναμία. Τι σημαίνει δηλαδή συσχετισμός δυνάμεων. Μόνο που και στο Διεθνές Δίκαιο, σε όλους τους κλάδους του δικαίου, στην καθημερινή ζωή και εμπειρία , ο ρεαλισμός απέχει πάρα πολύ λίγο, επικίνδυνα λίγο από τον κυνισμό. Μπορεί να απέχει και εξαιρετικά λίγο από το αδιέξοδο και την απόγνωση. Γι' αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να είμαστε σε εγρήγορση.
Και είναι πολύ σημαντικό το γεγονός, έστω και με υψηλό βαθμό τυχαιότητας, ότι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Νομική του Σχολή τιμούν σήμερα μια μεγάλη προσωπικότητα του Διεθνούς Δικαίου, σήμερα που τίθεται υπό αμφισβήτηση όλο αυτό το κεκτημένο της νεωτερικότητας, γιατί περί αυτού πρόκειται.Άρα, έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να δούμε την εποχή μας χωρίς ψευδαισθήσεις και σε αυτό θα μας βοηθήσει, πράγματι, η εμπειρία που τόσες δεκαετίες έζησε και η Μάνια Τελαλιάν.
Ζούμε, λένε, σε μια εποχή πολυπολικότητας πλέον, μετά την υπέρβαση της μονοπολικότητας που επεκράτησε ως συνέχεια της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού. Multipolarity.
Πριν από λίγες εβδομάδες, διεξήχθη στο Μόναχο η περιβόητη διάσκεψη του Μονάχου για την ασφάλεια, όπου είχε την ευκαιρία να λάβει τον λόγο και ο νέος Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τζέι Ντι Βανς για να επισημάνει τις διαφορές μεταξύ της φοβικής, όπως λέω, δημοκρατίας των Ευρωπαίων σε σχέση με την εκφοβιστική, πλέον, δημοκρατία των Αμερικανών, όπως θα την έλεγε ίσως ο Τοκβίλ σήμερα αν ξαναέγραφε το βιβλίο του για τη Δημοκρατία στην Αμερική. Ο τίτλος της βασικής έκθεσης της διάσκεψης του Μονάχου δεν είναι multipolarity αλλά multipolarization. Δεν είναι η πολυπολικότητα αλλά η «πολυπολωτικότητα», αν αποδεχθούμε το νεολογισμό. Άρα βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με έντονη πόλωση πανταχόθεν. Σε ένα μαγνητικό πεδίο, σε ένα πεδίο εντάσεων. Και νομίζω ότι η σημερινή τελετή ως τελετή αναστοχασμού μας καλεί να αντιληφθούμε ότι τα πράγματα έχουν γίνει γενικώς δύσκολα, ρευστά και επικίνδυνα.
Είμαι βέβαιος και το εύχομαι πως η Μάνια Τελαλιάν και από το νέο της θεσμικό ρόλο στην Βαρσοβία, στον ΟΑΣΕ και ως επιστήμων, αλλά κυρίως με το πατριωτικό της αίσθημα, με την ισχυρή γνώμη της, με την αγάπη της για το Διεθνές Δίκαιο αλλά και με τη γνώση της Ιστορίας, με την άποψη της επί της ουσίας και όχι μόνο με την άποψη της επί της νομιμότητας, μπορεί να μας προσφέρει πολλά και σε αυτήν την πολύ προκλητική περίοδο.
Θερμά συγχαρητήρια Μάνια, κάθε καλό.
