20 Μαΐου 2025
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του συλλογικού τόμου της Ειρήνης Σταματούδη (επιμ), «Πνευματική Ιδιοκτησία. Ερμηνεία κατ΄ άρθρο Ν 2121/1993» εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη
Χαίρομαι γιατί μου δίνεται η ευκαιρία να συμπράξω στην παρουσίαση αυτού του τόμου που, όπως ακούσατε, κυκλοφόρησε τυπωμένος πριν από λίγο. Αν, λοιπόν, αναρωτιέστε πώς ο κύριος Αιμιλιανίδης και εγώ είχαμε πρόσβαση στον τόμο αυτό, μπορώ να σας πω ότι είχαμε πρόσβαση ηλεκτρονικά όλες τις προηγούμενες εβδομάδες, ώστε να μπορέσουμε να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα, κριτική εικόνα για τον τόμο αυτό. Και χαίρομαι γιατί είμαι παρών εδώ, γιατί η έκδοση του τόμου αυτού, με την επιμέλεια της έγκριτης καθηγήτριας Ειρήνης Σταματούδη, φέρνει στην επιφάνεια μια πτυχή της πολιτικής μου διαδρομής, που ήταν η διεύθυνση του υπουργείου Πολιτισμού και η εποπτεία του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας, για αρκετά χρόνια.
Ως εκ τούτου έχω δει στο πεδίο της καθημερινότητας και της μαχόμενης πολιτικής να δοκιμάζονται κρίσιμες ρυθμίσεις της νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας και είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με πολύ σημαντικούς ανθρώπους. Κατά μια περίεργη αντιστροφή των ρόλων ο αείμνηστος Λάμπρος Κοτσίρης, συνάδελφός μου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και φίλος μου αγαπημένος και εκλεκτός, καθηγητής του Εμπορικού Δικαίου και άρα της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας ήταν για χρόνια πρόεδρος του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας και συνέπραξε με την Ειρήνη Σταματούδη στην αρχική έκδοση της κατ’ άρθρο ερμηνείας. Ο δε πνευματικός πατέρας του δικαίου της Πνευματικής Ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, ο αείμνηστος Γιώργιος Κουμάντος είχε αναλάβει τα εξίσου απαιτητικά καθήκοντα του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, με κοινό παρονομαστή βέβαια το φαινόμενο της διανοητικής ιδιοκτησίας.
Η κατ’ άρθρο ερμηνεία ενός εθνικού νόμου, ο οποίος έχει τροποποιηθεί πάρα πολλές φορές προκειμένου να προσαρμοστεί αφενός στις εξελίξεις του ενωσιακού δικαίου, αφετέρου στις εξελίξεις της τεχνολογίας είναι βέβαια ένα εγχείρημα το οποίο στην πραγματικότητα ανταγωνίζεται με τον χρόνο.
Από την άλλη μεριά, βρισκόμαστε σε μία ύποπτη περίοδο, όπως θα έλεγε και ο αγαπητός Άγγελος Συρίγος, - ο οποίος έχει ειδικό έννομο συμφέρον για την παρούσα έκδοση- βρισκόμαστε σε μία φάση αβεβαιότητας και ανταγωνισμού στις σχέσεις μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης, πιο συγκεκριμένα Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Συνήθως λέμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωτοπορεί στις ρυθμίσεις, στην εισαγωγή, την εξειδίκευση και την αυστηροποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου για φαινόμενα όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, η προστασία του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής κρίσης, και οι Ηνωμένες Πολιτείες βεβαίως πρωτοπορούν σε αυτό καθ’ αυτό το φυσικό αντικείμενο, δηλαδή στην τεχνολογία και βέβαια κυριαρχούν στην αγορά.
Το παρήγορο είναι ότι και στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουμε ένα διαρκές και έντονο ενδιαφέρον για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, των copyrights, και πολλές φορές στο στόχαστρο των Αμερικανικών αρχών έχουν βρεθεί χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας πάρα πολύ καλός «πελάτης» των Αμερικανικών αρχών επί δεκαετίες ολόκληρες ήταν βεβαίως η Ελλάδα, κυρίως ως προς την προστασία των προϊόντων όχι τόσο του λόγου όσο της μουσικής και της οπτικοακουστικής δημιουργίας . Είχε απαιτηθεί πολύ μεγάλη προσπάθεια πριν ανακαλυφθεί η «συναλλακτική διπλωματία» προκειμένου να κλείσουμε αυτά τα μέτωπα, τα οποία ήταν επί δεκαετίες ανοιχτά.
Τώρα η κυρία Σταματούδη βεβαίως και όλοι οι συγγραφείς του τόμου, συνάδελφοι εκλεκτές και εκλεκτοί, με βαθιά γνώση και εμπειρία γύρω από το ειδικότερο αντικείμενό τους, πραγματεύονται φυσικά την ισχύουσα νομοθεσία, ερμηνεύοντάς την προφανώς σύμφωνα με το Σύνταγμα, σύμφωνα με όλες τις δέσμες διατάξεων που διεκδικούν νομική υπεροχή, αυτοαναφορικά, δηλαδή σύμφωνα με το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όπου υπάρχει τέτοιο θέμα, σύμφωνα με το κλασικό Διεθνές Δίκαιο.
Όμως ό,τι και να κάνουμε και όπως και αν θέσουμε τα θέματα αυτά υπάρχει πια μια πραγματικότητα η οποία μας ξεπερνά, διότι πλέον έχουμε την κατάργηση, την σχεδόν οριστική, του υλικού φορέα, διότι στο διαδίκτυο υπάρχει μια γενική από-υλοποίηση η οποία δημιουργεί τελείως διαφορετικές συνθήκες για την αναζήτηση και την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, θα έλεγα και βιομηχανική ιδιοκτησίας, σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό έχουμε συμφυρμό μεταξύ των δύο σε πάρα πολλά θέματα.
Από την άλλη μεριά, η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί πια μια τελείως διαφορετική κατάσταση διότι είναι πραγματικά απεριόριστες οι δυνατότητές της, προσπαθεί να θέσει υπό έλεγχο το σύνολο των πνευματικών έργων και να το αναδιατάξει, να το εκμεταλλευτεί πολλές φορές κακοποιώντας το, αλλά άλλες φορές αναδεικνύοντας διαστάσεις που είναι κρυμμένες δια γυμνού οφθαλμού, προτείνοντας συνθέσεις οι οποίες είναι πραγματικά εντυπωσιακές, δίνοντας διαστάσεις που δεν έχει σκεφτεί ο δημιουργός του έργου.
Άρα, δημιουργεί από τη μια μεριά ένα πρόβλημα προσβολής των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, δικαιωμάτων του δημιουργού, και από την άλλη μεριά εντυπωσιάζει τους χρήστες διότι τους προσφέρει ένα καινούριο έργο πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίς να υπάρχει φυσικό πρόσωπο που είναι ο δημιουργός. Ο δημιουργός είναι η μηχανική μάθηση, είναι τα data centers, στα οποία όμως έχει ενσωματωθεί ο πλούτος της πνευματικής δημιουργίας, όχι της εποχής μας αλλά διαχρονικά, ο ιστορικός πλούτος της πνευματικής δημιουργίας. Της δημιουργίας της επιστημονικής, της λογοτεχνικής, της φιλοσοφικής, της θεολογικής. Οι δε συνδυασμοί είναι εντυπωσιακά πολλοί και πολλαπλασιάζονται διαρκώς. Όποιος έχει την υπομονή να παίζει με την τεχνητή νοημοσύνη, με τις μεγάλες εφαρμογές που είναι διαθέσιμες, είτε δωρεάν είτε με πολύ μικρές συνδρομές, αντιλαμβάνεται πάρα πολύ καλά τι εννοώ αυτή τη στιγμή. Ένα παράδειγμα , αρκεί να θέσετε, Αιδεσιμολογιώτατε, όλα τα μεγάλα θεολογικά θέματα τα οποία σας απασχολούν στην ακαδημαϊκή θεολογία ή στην ποιμαντική θεολογία, εάν δείτε τις απαντήσεις που θα λάβετε, θα διαπιστώσετε ότι ίσως υπάρχει μία επενέργεια του Αγίου Πνεύματος μέσα από τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, από τις νέες αυτές εφαρμογές οι οποίες είναι συνεχώς αυξανόμενες.
Τώρα, φυσικά είμαστε αναγκασμένοι να σταθμίζουμε τα μεγάλα θέματα. Έχουμε την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, ρητά προβλεπόμενη και στον ίδιο τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το δικαίωμα στην πληροφόρηση, το δικαίωμα στη γνώση, το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Άρα, έχουμε μία σύγκρουση δικαιωμάτων και είμαστε αναγκασμένοι να προβαίνουμε συνεχώς σε νέες σταθμίσεις, χωρίς να ελέγχουμε το πλαίσιο, το τεχνικό, στο οποίο γίνεται αυτό. Ποια είναι η ευθύνη που έχει κάθε πλατφόρμα, ποια είναι η ευθύνη που έχουν οι ίδιες οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης αυτή τη στιγμή , στις οποίες απευθύνεται πλήθος ανθρώπων.
Πριν λίγο, μας είπε ο κ. Καρατζάς ότι θα βρούμε τις απαντήσεις στην ειδική εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, που έχει ως πηγή το βιβλίο. Βεβαίως σε λίγο, το βιβλίο αυτό θα έχει τροφοδοτήσει και πολλές άλλες βάσεις δεδομένων και θα αναζητούμε εκεί πιο σύνθετες απαντήσεις, σε πιο σύνθετα ερωτήματα και ούτω καθεξής.
Έχει πολύ μεγάλη σημασία, και το ξέρει η κυρία Σταματούδη αυτό και όλες και όλοι οι συγγραφείς του τόμου καλύτερα από μένα, να παρακολουθούμε αυτόν τον εντυπωσιακά μακρύ κατάλογο ανοιχτών δικών, διεθνώς, ενώπιον κάθε είδους δικαστηρίων, εθνικών δικαστηρίων, διεθνών δικαστηρίων, διότι πράγματι αυτή τη στιγμή κρίνονται όλα τα θέματα.
Όπως ακριβώς συμβαίνει με την κλιματική κρίση και με τη νέα γενιά του Δικαίου του Περιβάλλοντος, έτσι συμβαίνει και με την τεχνητή νοημοσύνη. Το αν μπορείς να πάρεις εικόνες και να τις ανασυνθέσεις για να εξυπηρετήσεις τη διδασκαλία ενός μαθήματος Ιστορίας της τέχνης ή αρχαιολογίας, είναι ένα θέμα που ακριβώς αυτή τη στιγμή εκκρεμεί δικαστικά. Το αν μπορείς να πάρεις αποσπάσματα για να συνθέσεις μία απάντηση που σου δίνει η τεχνητή νοημοσύνη και αν αυτό συνιστά λογοκλοπή ή αν συνιστά θεμιτό δάνειο προκειμένου να το χρησιμοποιήσεις και σε μία ακαδημαϊκή εργασία, είναι και αυτό ένα θέμα το οποίο εκκρεμεί δικαστικά. Έκανα μία πολύ μικρή έρευνα για να δω τι εκκρεμεί στα Βρετανικά, στα Αμερικανικά δικαστήρια, τι εκκρεμεί στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έμεινα πραγματικά εντυπωσιασμένος από το μάκρος και τη δυναμική που έχει ο κατάλογος αυτός.
Άρα έχουμε ένα έργο το οποίο είναι ταυτόχρονα, χάρη στην κυρία Σταματούδη και τις/τους συγγραφείς του τόμου, και κλειστό και ανοιχτό. Δηλαδή αξιώνει το ίδιο, την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας της επιμελήτριας, των συγγραφέων και του εκδότη και ταυτόχρονα προσφέρει απαντήσεις στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να παρακαμφθεί για διάφορες θεμιτές χρήσεις και προς εξυπηρέτηση σταθμιζόμενων και πολλές φορές υπέρτερων συμφερόντων η προσβολή των δικαιωμάτων που έχουν γεννηθεί μέσα από τη συγγραφή ενός επιστημονικού βιβλίου.
Άρα, το ίδιο το βιβλίο είναι ταυτόχρονα θύτης και θύμα της πνευματικής ιδιοκτησίας και ως εκ τούτου έχει μια γοητεία αυτός ο διπλός ρόλος. Νομίζω ότι αυτό θα έχουμε την ευκαιρία να το συζητήσουμε μετά από κάποιο χρόνο όταν θα έχει ωριμάσει ο τρόπος με τον οποίο η επιστημονική κοινότητα υποδέχθηκε και αξιοποιεί αυτό το πάρα πολύ σημαντικό έργο αναφοράς, που εύχομαι και ελπίζω να βρει πραγματικά τη θέση του όχι στις βιβλιοθήκες γιατί αυτή η έννοια πια καταργείται, αλλά θα έλεγα στο απόθεμα γνώσης που έχουν οι Έλληνες, οι ελληνόγλωσσοι γενικά νομικοί.
Θερμά συγχαρητήρια και σας ευχαριστώ πολύ.-
*Σχετικά με την εκδήλωση δειτε εδω: https://daily.nb.org/sunedria-ekdiloseis/ekdiloseis/pnevmatiki-idioktisia-isos-pio-epikairi-apo-pote/
