17 Σεπτεμβρίου 2025
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Π. Μαΐστρου «Η Μεταρρυθμιστική Τεχνική μέσα από την Ιστορική Εξέλιξη των Διοικητικών Μεταρρυθμίσεων στο πεδίο της Αποκέντρωσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα», εκδ. Παπαζήση
Κυρίες και κύριοι, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι,
Έχουν ειπωθεί οι έπαινοι για τον τόμο που παρουσιάζουμε σήμερα. Τους προσυπογράφω. Ο τόμος είναι εντυπωσιακός, χάρη στον Πάνο Μαΐστρο και τους τρείς πολύτιμους συνεργάτες του.
Πρόκειται για μια νομοθετική Ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πρόκειται για καταγραφή του μεταρρυθμιστικού έπους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, με τα θετικά του στοιχεία, αλλά και με τις υπερβολές και τις αστοχίες του. Και νομίζω ότι η καταγραφή αυτή είναι μία ευκαιρία αναστοχασμού θεσμικού γύρω από αυτό που έχει επιτευχθεί τα τελευταία 50 σχεδόν χρόνια. Γιατί πρόκειται για τη νομοθετική Ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Θα μπορούσε να είναι και ένα επετειακό βιβλίο για τον περσινό εορτασμό των 50 ετών από τη Μεταπολίτευση.
Νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο να προσθέσω εδώ ένα μικρό επίμετρο σε αυτό το εντυπωσιακό τόμο και το επίμετρο αυτό αφορά τη σημαντικότερη μεταρρύθμιση που έχει συντελεστεί αυτήν την πενηντακονταετία που είναι η αναθεώρηση του άρθρου 102 του Συντάγματος, περί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το 2001. Μία αναθεώρηση που είχα τη μεγάλη τιμή να εισηγηθώ, με την ενεργό συμπαράσταση και συμμετοχή του Προκόπη Παυλόπουλου και άλλων συναδέλφων τότε στη Βουλή από τον χώρο της Αντιπολίτευσης.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το 2001 είναι μία τομή στην πεντηκονταετία αυτή. Έχουμε το συνταγματικό καθεστώς της αυτοδιοίκησης πριν και μετά το 2001.
Έχει σημασία να το προσθέσουμε αυτό ως επίμετρο, διότι υπάρχουν ακόμη αναξιοποίητα κοιτάσματα θεσμικά, κανονιστικά, ερμηνευτικά στο άρθρο 102 του Συντάγματος. Και επειδή πρέπει τώρα πια να συμπυκνώνουμε την εμπειρία μας και να τη στρέφουμε προς το μέλλον, πρέπει να δούμε αν έχουμε τις προϋποθέσεις, τις συνταγματικές πρώτα και τις νομοθετικές στη συνέχεια, για να μπορέσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να επιτελέσει τον διπλό κατά βάση ρόλο της.
Γιατί η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι θεσμός διοίκησης, ενεργού διοίκησης, με τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου, με τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, άρα πρόκειται για διοίκηση. Και μάλιστα για διοίκηση η οποία πολλές φορές συγκρούεται με τα ατομικά συμφέροντα, με τους διοικούμενους, με τους δημότες. Ο δημότης είναι πριν από όλα διοικούμενος. Αλλά υπάρχει και η άλλη όψη του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που είναι η άσκηση πολιτικής πίεσης. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως επίπεδο πολιτικής συμμετοχής βρίσκεται σε εν δυνάμει σύγκρουση με την κεντρική πολιτική σκηνή. Πρακτικά με την εκάστοτε κυβέρνηση.
Αυτή η διπλή φύση της αυτοδιοίκησης γίνεται αντιληπτή από τους πολίτες και πρέπει να δούμε αν αυτή τώρα μπορεί να προσαρμοστεί στις επιτακτικές ανάγκες που υπάρχουν στην εποχή μας. Αν μπορεί δηλαδή η Τοπική Αυτοδιοίκηση να παίξει τον ρόλο της μέσα σε ένα κράτος πολιτικής προστασίας λόγω της κλιματικής κρίσης. Αν μπορεί η αυτοδιοίκηση να παίξει τον ρόλο της μέσα σε έναν καταιγισμό τεχνολογικών, διεθνών εξελίξεων που ανατρέπουν το ίδιο το μοντέλο παραγωγής, ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Και αν μπορεί να παίξει πράγματι τον ρόλο της στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, σε μια κοινωνία που νιώθει τις ασυμμετρίες, τις ανισότητες, τις αγωνίες και που ξέρει πως πέρα από τα πολύ μεγάλα συστήματα του κοινωνικού κράτους που είναι κρατικοί σκοποί και κρατικές αρμοδιότητες, όπως η υγεία και η κοινωνική ασφάλιση, υπάρχει ένα στοιχείο αλληλεγγύης, καθημερινής άσκησης κοινωνικής πολιτικής στο εγγύτερο δυνατό επίπεδο που αφορά βεβαίως την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Το 2001, λοιπόν, σας θυμίζω ότι έχουν επέλθει οι εξής αλλαγές:
Προσδιορίσαμε την καθοριστική έννοια των τοπικών υποθέσεων, στο άρθρο 102 παράγραφος 1 του Συντάγματος. Προσθέσαμε, λοιπόν, τις προβλέψεις που δεν υπήρχαν στον Σύνταγμα του 1975, ότι «Υπέρ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης συντρέχει τεκμήριο αρμοδιότητας για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων» και ότι ο «Νόμος καθορίζει το εύρος και τις κατηγορίες των τοπικών υποθέσεων, καθώς και την κατανομή τους» στον πρώτο και στον δεύτερο βαθμό.
Υπήρξε επίσης τομή σε μία μακρά και ατελέσφορη συζήτηση για το πόσοι και ποιοι θα είναι οι βαθμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Καθορίσαμε τους δύο βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Και επειδή η εν δυνάμει σύγκρουση δεν είναι μόνο ανάμεσα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και το κεντρικό πολιτικό σύστημα, αλλά και ανάμεσα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και τη Δικαιοσύνη που ιστορικά αντιμετωπίζει με μεγίστη καχυποψία την Τοπική Αυτοδιοίκηση, προσθέσαμε μία ρητή ρύθμιση που επιτρέπει με νόμο να ανατίθενται στους ΟΤΑ αρμοδιότητες που συνιστούν αποστολή του κράτους. Βεβαίως ανατίθενται και αφαιρούνται, αλλά πάντως μπορεί να ανατίθενται και μπορεί να ασκούνται με την έκδοση όχι μόνο ατομικών διοικητικών πράξεων, αλλά και κανονιστικών πράξεων, άρα πράξεων που έχουν πολύ σημαντικό πολιτικό περιεχόμενο γιατί συνιστούν άσκηση πολιτικής.
Προσθέσαμε επίσης τη ρητή κατοχύρωση της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ που δεν υπήρχε. Στην παράγραφο λοιπόν 2 του άρθρου 102 προβλέπεται ότι οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν όχι μόνο διοικητική αλλά και οικονομική αυτοτέλεια. Προβλέψαμε επίσης κάτι το οποίο είναι απολύτως σχεδόν αναξιοποίητο μέχρι σήμερα ή πάντως πολύ λίγο αξιοποιημένο, που αφορά τη δυνατότητα σύστασης αναγκαστικών ή εκούσιων συνδέσμων ΟΤΑ πρώτου ή δεύτερου βαθμού γιατί μπορούμε να έχουμε και σύνδεσμο περιφερειών όχι μόνο σύνδεσμο δήμων για την εκτέλεση έργων και την παροχή υπηρεσιών, που το έλεγε το Σύνταγμα του 1975, αλλά και για την άσκηση αρμοδιοτήτων. Άρα, έχεις τη δυνατότητα να οργανώσεις οντότητες οι οποίες μπορούν να καλύψουν πολύ σημαντικές ανάγκες ( πχ μητροπολιτικού χαρακτήρα )και επίσης να πετύχουν πολύ σημαντικές οικονομίες κλίμακας ή να καλύψουν ανεπάρκειες στην υποδομή και τη στελέχωση των μικρότερων δήμων.
Προβλέψαμε επίσης ότι η εποπτεία συνίσταται αποκλειστικά στον έλεγχο νομιμότητας. Κάτι που δεν ήταν ρητά κατοχυρωμένο στο Σύνταγμα του 1975. Το δε άρθρο 101 για την αποκέντρωση δεν σημαίνει ότι κατοχυρώνει την περιφερειακά οργανωμένη άσκηση εποπτείας επί των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αποκέντρωση του κράτους δεν σημαίνει ότι έχω ανά δύο περιφέρειες έναν ελεγκτή νομιμότητας των πράξεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σημαίνει ότι πρέπει να ασκούνται έτσι οι κρατικές αρμοδιότητες οι ουσιαστικές.
Προβλέψαμε επίσης ότι η περιβόητη οικονομική αυτοτέλεια είναι κάτι πολύ παραπάνω από τη διασφάλιση των πόρων που απαιτούνται για την άσκηση των αρμοδιοτήτων. Προβλέψαμε ρητά ότι κάθε μεταφορά αρμοδιότητας από κεντρικά ή περιφερειακά όργανα του κράτους προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση συνεπάγεται και τη μεταφορά αντίστοιχων πόρων.
Και η ρύθμιση δεν περιορίστηκε στο επίπεδο των περιβόητων κεντρικών αυτοτελών πόρων, αλλά εισήχθη η δυνατότητα επιβολής και είσπραξης τοπικών εσόδων απευθείας από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Δυνατότητα που αξιοποίησε πρώτος ο Δήμος Καλαμάτας με τον Σταύρο Μπένο με το πολιτιστικό τέλος που επέβαλε λόγω της ιδιαίτερης σχέσης που είχε αναπτύξει η Καλαμάτα με τον πολιτισμό.
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν στη συνταγματική μεταρρύθμιση του 2001, υπάρχει το υπόστρωμα, η υποδομή η θεσμική που θα επιτρέψει στον νομοθέτη αν θελήσει να επέμβει ξανά με έναν οργανωμένο και ορθολογικό τρόπο, να λύσει όλα σχεδόν τα προβλήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Και κυρίως επιτρέπει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση να αμυνθεί απέναντι στη δικαστική, τη νομολογιακή αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων της. Για παράδειγμα, η αφαίρεση των πολεοδομικών αρμοδιοτήτων και των οικοδομικών αρμοδιοτήτων και η μεταφορά τους στο Κτηματολόγιο είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει έτσι; Αβρόχοις ποσί; Δεν δημιουργεί κανένα νομικό και πολιτικό ζήτημα; Είναι κάτι το οποίο η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να το αντιμετωπίσει παθητικά; Θα έλεγα ότι είναι ένα ζήτημα το οποίο αφορά στην πραγματικότητα τη δυνατότητα άσκησης θεμελιωδών πολιτικών τοπικού επίπεδου. Πλέον δε, αφορά και την περιουσία των Ελλήνων πολιτών. Άρα και των δημοτών και των διοικουμένων σε τοπικό επίπεδο.
Νομίζω, λοιπόν, ότι αν ξεκινήσει κανείς την ανάγνωση του βιβλίου αυτού από το τέλος, δηλαδή από το συνταγματικό επίμετρο για την τομή που επέφερε η αναθεώρηση του 2001, μπορεί να φωτιστούν όλα τα κεφάλαια τα οποία με άκρα επιμέλεια και επαγγελματισμό ερευνητικό έχουν συγκεντρώσει στον τόμο αυτό οι συγγραφείς του, οι επιμελητές του, στους οποίους και συγχαίρω, όπως συγχαίρω και στις εκδόσεις Παπαζήση και φυσικά την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας, δια του Προέδρου της, του Λάζαρου Κυρίζογλου. Με τον οποίο πρέπει να σας πω ότι, πρώτον, μας συνδέει ο δεσμός ότι είμαι δημότης του, δημότης του Δήμου Αμπελοκήπων και τώρα Αμπελοκήπων Μενεμένης, με αριθμό Μητρώου Αρένων, όταν υπήρχε το Μητρώο Αρένων, εννέα (9), άρα ήμουν το ένατο βρέφος που γεννήθηκε στα όρια του Δήμου αφ’ ής στιγμής συστάθηκε ο Δήμος αυτός. Στη συνέχεια έχουμε συνυπάρξει στη Νομική Σχολή ως φοιτητές. Επιπλέον δε, ως νομάρχης παλαιός, κρατικός νομάρχης του νομού Ευβοίας, ήταν αυτός που έχει αφήσει το αποτύπωμά του στο μικρό χωριό της καταγωγής μου. Άρα έχω πολλούς λόγους να τον επαινώ.
Σας ευχαριστώ πολύ.
https://www.youtube.com/live/B5EEX_Qihcs?si=5oT9nmnytj19Rg_h&t=2722
